Şadiye KURT
Diplomasi ve Siyaset
GİRİŞ
Enerji, dünyada var olan her şeyin devam etmesi olarak tanımlanmaktadır. Aynı zamanda enerji, çevrede olan her şeyden sorumludur ve kısaca iş yapma yetisi olarak da tanımlanabilir.[1] Bu tanımdan hareketle enerjinin çeşitleri olduğu varsayımı söz konusudur. Bunlar ise şöyledir; Mekanik enerji, kinetik enerji, potansiyel enerji, kimyasal enerji, elektrik enerjisi ve nükleer enerjidir.
Bu çalışmanın esas konusunu ise Türkiye’deki nükleer enerji oluşturmaktadır.
Türkiye’de nükleer enerji 1960’lı yıllarda gündeme gelmiş ve kurulması istenen ancak belirli sebeplerden ötürü iptal olan nükleer santraller son yıllarda tartışılır hale gelmiştir.[2] Geliştirilen söylemler neticesinde Türkiye’nin halihazırda yapım aşamasında olan nükleer santrali mevcuttur.
Bu çalışmada, Türkiye’de nükleer enerji konusundaki faaliyetlerin incelenmesi amaçlanmaktadır. Literatür taramasına dayandırılacak olan bu çalışmada, Türkiye’deki nükleer enerjinin durumu ele alınacaktır.
NÜKLEER ENERJİ
Nükleer enerji, atomun çekirdeğinden elde edilen bir enerji türüdür. Aynı zamanda nükleer enerji üretimi esnasında, reaktörlerde Uranyum-235 çekirdeklerine nötronlar çarpmakta olup, bir uranyum-235 çekirdeği, bir nötronu yutarak Uranyum-236 haline dönüşmekte ve hemen bölünmektedir. Bu olaya fisyon adı verilmektedir. Fisyon olayı neticesinde yeni nötronlar ve enerji çıkmaktadır. Bu yolla ortaya çıkan enerjiye “nükleer enerji” adı verilmektedir. Yeni ortaya çıkan nötronlar başka Uranyum-235 çekirdeklerine çarparak onların da bölünmesine sebep olmaktadır. Böylelikle sürekli bir şekilde enerji üretilmesi sağlanmaktadır. Bu olaya zincirleme tepkime denir ve “nükleer enerji” bu şekilde elde edilmektedir.[3]
TÜRKİYEDE NÜKLEER ENERJİ’ NİN TARİHÇESİ
Türkiye’nin nükleer tarihi Atom Enerjisi Komisyonu’nun 1956 yılında kurulması ile başlamıştır. Ardından 1957 yılında Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı kurucu üyeliği ile nükleer serüvenimiz uluslararası bir boyuta yükselmiştir. 1956-2017 yılları arasında geçen her hükümet, nükleer santral kurmayı bir memleket meselesi olarak görmüş ancak bu amaç gerçekleşmemiştir. Geçmişte ise dört farklı nükleer santral ihalelerinde darbeler, uluslararası baskılar ve proje finansmanında yaşanan sıkıntılardan ötürü herhangi bir sonuç elde edilememiştir.[4] Genel olarak Türkiye’nin nükleer enerji tarihçesi ise aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
| 1957 | Türkiye, Birleşmiş Milletlerin bir kuruluşu olan Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA)’nın üyesi olmuştur. |
| 1962 | Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezince 1 MW gücünde TR-1 adında “Havuz” tipi bir deney reaktörü işletmeye alınmıştır. |
| 1970 | Elektrik sektörü yeniden düzenlenerek Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmuş ve o zamana kadar EİE ve Etibank tarafından yürütülen işler tek elde toplanmıştır. |
| 1972 | TEK’e bağlı olarak kurulan Nükleer Enerji Dairesi çalışmaya başlamıştır. |
| 1976 | Başbakanlık Atom Enerjisi Komisyonu tarafından Akkuyu Sahası için “yer lisansı” verilmiştir. |
| 1980 | Türkiye, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması olan NPT’yi onaylayarak nükleer silah imal etmeyeceğini ve bunların yayılmasına da aracı olmayacağını taahhüt etmiştir. |
| 1982 | Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) kurulmuştur ve lisanslama otoritesi olarak görevlendirilmiştir. |
| 1984 | Türkiye OECD Nükleer Enerji Ajansı (NEA)’na üye olmuştur. |
| 1986 | Çernobil nükleer santral kazasının yarattığı olumsuz ortam dolayısıyla Türkiye’de nükleer santrallerle ilgili çalışmalar askıya alınmıştır. |
| 1993 | Akkuyu Nükleer Santralı Projesi Resmi Gazete’de yayınlanarak tekrar yatırım programına alınmıştır. |
| 1996 | Akkuyu Nükleer Santralı için uluslararası ihaleye çıkılmıştır. |
| 1997 | Tarihinde Akkuyu Nükleer Santralı için, 3 konsorsiyumdan teklif alınmıştır. |
| 2000 | Bu ihale de, çeşitli sebeplerden dolayı kararın açıklanması 8 kez ertelendikten sonra, Bakanlar Kurulu Kararı ile iptal edilmiş ve ikinci defa kurulmuş olan TEAŞ Nükleer Santrallar Dairesi Başkanlığı tekrar kapatılmıştır. |
| 2004 | Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), inşasına 2007 yılında başlanacak ve ilk ünite 2012 yılında devreye girecek şekilde toplam 5000 MWe’lik üç nükleer reaktör yapılacağını açıklamıştır. |
| 2004 | TAEK; Sinop’ta birçok tesisten oluşan bir Nükleer Teknoloji Merkezi’nin (SNTM) kurulmasına yönelik çalışmaları başlattığını açıklamıştır. |
| 2006 | Nisan ayında, Türkiye’nin ilk nükleer santralı sahası olarak Sinop’un seçildiği açıklanmıştır. |
| 2007 | Nükleer Güç Santrallerinin Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışına İlişkin Kanun Tasarısı” mecliste kabul edilerek yasalaşmıştır. 20 Kasım 2007 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. |
| 2010 | 12 Mayıs’ta Türkiye ile Rusya hükümetleri arasında “Akkuyu Sahasında Nükleer Güç Santralinin Tesisine ve İşletimine Dair İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. |
| 2013 | 3 Mayıs tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Hükumeti ile Japonya Hükumeti arasında Sinop’ta NGS tesisine ve işletimine dair anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşmaya istinaden 1120 MW gücünde 4 reaktör (toplam 4480 MW) kurulacaktır. |
| 2018 | Nisan’da TAEK tarafından Akkuyu NGS’nin 1.Ünitesi inşası için ‘İnşaat Lisansı’ verildi. |
| 2018 | 03.04.2018 tarihinde Akkuyu NGS 1.Ünitesine ilk beton dökülmüştür.
30.11.2018 tarihinde Akkuyu NGS’nin ikinci ünitesi için “Sınırlı Çalışma İzni” alındı.
|
(Kaynak: Nükleer Akademi)[5]
Atılan bu adımlar neticesinde Türkiye’nin nükleer santral yapımında kararlı olduğu görülmüştür. Mersin Akkuyu Nükleer Santrali’nin ikinci ünitesinin temeli 2020 yılında atılmış olup Türkiye’nin ilk nükleer santrali olarak 2023’ de devreye alınacaktır.
MERSİN AKKUYU NÜKLEER SANTRAL PROJESİ
12 Mayıs 2010’da “Türkiye ile Rusya arasında Mersin’de bir Nükleer Güç Santralinin Tesisine ve İşletimine Dair İşbirliğine İlişkin Anlaşma” imzalanmıştır.[6] Akabinde anlaşmaya bağlı olarak 13 Aralık 2010’da, Rus tarafı, Türkiye’de Akkuyu Nükleer Anonim Şirketi proje şirketini kurmuştur.[7] Ve bu kapsamda 3 Nisan 2018’ de Mersin’in Gülnar ilçesine bağlı Büyükeceli bölgesinde yapım aşamasında olan santralin ilk ünitesinin temeli atılmıştır.[8] Akkuyu NGS inşaat projesi, dünyada ‘Yap, İşlet, Sahip Ol’ modeliyle inşa edilen ilk NGS projesidir. Uzun süreli kontrat kapsamında şirket, santralin tasarımı, yapımı, bakımı, işletmeye alımı ve işletmeden çıkarılması gibi yükümlülükleri üstlenmektedir. Rosatom Devlet Kuruluşu’nun projedeki payı %99.2’dir. Projenin toplam maliyeti, 20 milyar ABD doları seviyesindedir. Aynı zamanda Akkuyu NGS inşaat projesi aktif aşamadadır. Akkuyu NGS inşaat sahasının altyapısını geliştirmeye dönük tüm inşaat çalışmaları ve faaliyetler, Türkiye Cumhuriyeti’nin mevzuatına ve Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun nükleer güç santralinin tüm inşaat ve işletme süresi içinde geçerli tavsiyelerine bağlı kalarak yürütülmektedir.[9]
2020 Nisan ayında ikinci ünitenin temelinin atılmasıyla çalışmaların hız kazandığı sahada, üçüncü ünitenin inşaat lisansı kasımda alınmış ve temel atma töreni gerçekleştirilmiştir.[10]
Eklenmesi gereken bir diğer husus ise Nükleer Düzenleme Kurulu, AKKUYU NÜKLEER A.Ş. adına Akkuyu NGS dördüncü güç ünitesi için inşaat lisansının verilmesini onaylamıştır. Lisansın alınması, nükleer güvenlik açısından önemli olan tesisler de dahil olmak üzere ünitedeki tüm inşaat ve montaj işlerinin yapılmasına olanak sağlamaktadır.[11]
Son olarak eklenmesi gereken bir diğer durum ise 1200 megavatlık 4 reaktörden oluşacak ve toplam 4 bin 800 megavat kurulu güce sahip olacak santralin ilk ünitesinin 2023’te devreye alınması hedeflenmektedir. Kalan 3 ünitenin de 2026 sonuna kadar faaliyete geçmesi planlanmaktadır.[12]
SİNOP VE KIRKLARELİ İĞNEADA NÜKLEER SANTRAL PROJESİ
Türkiye ve Japonya ortaklığı ile kurulması planlanan Sinop Nükleer Santrali, 4400 MW kurulu güce sahip olacak şekilde projelendirilmiştir. Tesis, Sinop’un İnceburun Yarımadası’nda kurulacağı öngörülmüştür. Santral, Türkiye, Japonya ve Fransa tarafından işletileceği söylenmiş ve Türkiye adına EÜAŞ %49 hisseye, iki Japon şirketi toplam %30 hisseye ve bir Fransız şirketi ise %21 hisseye sahip olacağı belirtilmiştir.[13] Ancak Haziran 2019 tarihinde maliyetin iki katına çıkması sebebiyle iptal edilmiştir.
Son olarak yapılması planlanan bir diğer nükleer santral projesi ise Kırklareli İğneada Nükleer Santral Projesi’dir.
Fatih Dönmez, nükleer enerjide üçüncü santral için yer tespit çalışmalarında sona yaklaşıldığını açıklamış “Bu konuda çok sayıda kriter söz konusu, hepsini tek tek inceliyoruz. Ancak elektrik ihtiyacının fazla olduğu sanayi bölgelerine yakınlığı dikkate alındığında, üçüncü nükleer santrali Trakya’da düşünüyoruz, burada Çinlilerle ilerleyeceğiz” demiştir ve ardından 2011’ de Trakya’da nükleer santral projesi dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız gündeme getirmiştir. Yıldız, Türkiye’nin üçüncü nükleer santrali için Trakya bölgesinde İğneada-Tekirdağ ekseni üzerinde durulduğunu söylemiştir. Ekim 2015’te geçici Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Ali Rıza Alaboyun da İğneada’da yapmayı planladıkları santral için firmalarla görüştüklerini söylemiştir. Projeyle ilgili son olarak eski Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak Haziran 2018’de konuşmuş ve Albayrak detayları yıl içinde açıklayacakları projenin Trakya’da yapılacağını söylemiştir.[14] Şu an için ise herhangi bir yapım söz konusu değildir.
SONUÇ
Türkiye’nin enerjisinin büyük bir bölümünü dışarıdan karşılaması sebebiyle alternatif güzergah arayışlarına gitmesi elbette yadsınamaz. Bu durumdan hareketle Türkiye’nin nükleer santral kurma fikri gündeme gelmiştir. Akabinde gerçekleştirilen çalışmalar neticesinde Türkiye’nin üç nükleer santral kurma hedefi doğmuş ancak belirli sebeplerden ötürü iki nükleer santral kurulamamıştır. Ancak yapım aşamasında olan Mersin Akkuyu Nükleer Santral projesi gündemdedir.
Mersin Akkuyu Nükleer Santrali’nin 2023’de devreye alınmasının ardından Türkiye’nin enerji alanında bir nebze de olsa kendisine faydası olacağı öngörülmektedir.
[1] Hürriyet. (2021). “Enerji Nedir Ve Çeşitleri Nelerdir? Enerji Kaynakları Ve Kullanımı Hakkında Bilgi”, https://www.hurriyet.com.tr/egitim/enerji-nedir-ve-cesitleri-nelerdir-enerji-kaynaklari-ve-kullanimi-hakkinda-bilgi-41803127 (Erişim Tarihi:02.11.2021).
[2] Metin Yıldırım, İbrahim Örnek. (2007). “Enerjide Son Seçim: Nükleer Enerji”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), ss. 33.
[3] İbrahim Kara. (2017). “Nükleer Enerji Nedir? Nükleer Enerji Nasıl Çalışır?”, https://www.enerjiportali.com/nukleer-enerji-nedir-nukleer-enerji-nasil-calisir/ (Erişim Tairih:02.11.2021).
[4] Nükleer Akademi, “Türkiye’de Nükleer Enerji”, http://nukleerakademi.org/nukleer-enerji/ulkemizde-nukleer-enerji/ (Erişim Tairihi:02.11.2021).
[5] Nükleer Akademi, “Türkiye’de Nükleer Enerji”, http://nukleerakademi.org/nukleer-enerji/ulkemizde-nukleer-enerji/ (Erişim Tairihi:02.11.2021).
[6]Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, “Akkuyu Nükleer Güç Santrali Projesi”, https://enerji.gov.tr/nukleer-enerji-ve-uluslararasi-projeler-genel-mudurlugu-akkuyu-nukleer-guc-santrali-projesi (Erişim Tarihi:02.11.2021).
[7] Akkuyu Nükleer Rasatom, “Akkuyu NGS İnşaat Projesı”, http://www.akkunpp.com/ (Erişim Tarihi:02.11.2021).
[8] Euronews. (2021). “Türkiye’nin ilk nükleer santrali olacak Akkuyu ile ilgili neler biliniyor?”, https://tr.euronews.com/2021/03/10/turkiye-nin-ilk-nukleer-santrali-olacak-akkuyu-ile-ilgili-neler-biliniyor (Erişim Tarihi: 02.11.2021).
[9] Akkuyu Nükleer Rasatom, “Akkuyu NGS İnşaat Projesı”, http://www.akkunpp.com/ (Erişim Tarihi:02.11.2021).
[10] Euronews. (2021). “Türkiye’nin ilk nükleer santrali olacak Akkuyu ile ilgili neler biliniyor?”, https://tr.euronews.com/2021/03/10/turkiye-nin-ilk-nukleer-santrali-olacak-akkuyu-ile-ilgili-neler-biliniyor (Erişim Tarihi: 02.11.2021).
[11] IC&Holding “Akkuyu NGS dördüncü güç ünitesi için inşaat lisansı alındı”, http://icholding.com.tr/TR/Enerji/haberdetay/akkuyu-ngs-dorduncu-guc-unitesi-icin-insaat-lisansi-alindi-21 (Erişim Tarihi: 02.11.2021).
[12] Euronews. (2021). “Türkiye’nin ilk nükleer santrali olacak Akkuyu ile ilgili neler biliniyor?”, https://tr.euronews.com/2021/03/10/turkiye-nin-ilk-nukleer-santrali-olacak-akkuyu-ile-ilgili-neler-biliniyor (Erişim Tarihi: 02.11.2021).
[13] Enerji Atlası, “Sinop Nükleer Santrali”, https://www.enerjiatlasi.com/nukleer/sinop-nukleer-santrali.html (Erişim Tarihi: 03.11.2021).
[14] Yapı.com.tr (2018). “Bakanlıktan İğneada’ya “Nükleer Ortak” Açıklaması”, http://www.yapi.com.tr/haberler/bakanliktan-igneadaya-nukleer-ortak-aciklamasi_167282.html (Erişim Tarihi:03.11.2021).
Yazar
