Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC),14 Eylül 1960 tarihinde Irak’ın başkenti Bağdat’ta düzenlenen Bağdat Konferansı’nda İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela tarafından kuruldu. Bu beş ülke OPEC’in kurucu üyesi oldu. OPEC’in,1960’lı yıllarda petrol fiyatı üzerindeki etkisi sınırlıydı. Ancak bu durum 1973 yılındaki Arap-İsrail savaşı sırasında ABD’nin İsrail’e desteğine tepki olarak petrol ambargosu uygulamaya başlamasıyla değişti.
İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela, “Yedi Kız Kardeş” olarak bilinen (ABD’den Exxon, Mobil, Chevron, Gulf, Texaco, Hollanda-İngiliz ortaklığı Shell ve İngiliz BP) uluslararası petrol şirketlerinin bilerek ham petrol fiyatlarını düşük tutmaları, böylece üretici ülkelere düşük ödeme yaparken kendilerinin yüksek kârlar elde etmelerine tepki olarak OPEC’i kurdu.
OPEC, petrol üreticileri için adil ve istikrarlı fiyatları sağlamak, petrol tüketicisi ülkelere etkili, ekonomik ve düzenli petrol arzını karşılamak ve petrolden elde edilen geliri petrol sektörüne yatırıma dönüştürmek için üye ülkeler arasında petrol politikalarında bütünlüğü ve eş güdümü amaçlıyor.
Dünya petrol üretiminin denetimini elinde tutan ve dünya petrol üretiminin yaklaşık yarısını sağlayan OPEC ülkeleri, ham petrol rezervlerinin üçte ikisine ve doğal gaz rezervlerinin de üçte birine sahip bulunmaktadır.
OPEC, ham petrol üretiminin %40’ını gerçekleştiriyor. Suudi Arabistan, OPEC’in toplam üretiminin üçte ikisine sahiptir.
Petrol Piyasası’nın en önemli oyuncuları: OPEC, Rusya ve ABD’dir.
OPEC dışı oluşum ABD, Rusya gibi OPEC’in içerisinde yer almayan petrol üreticilerinden oluşmaktadır.
OPEC Zirvesi, Dünyada 80’den fazla ülkeye yayılan koronavirüs salgınının küresel petrol talebini düşürmesi Suudi Arabistan’ı zor duruma soktu. Suudi yetkililer Ruslara petrol üretimini azaltalım önerisini sunarken, Rusya bunu kabul etmedi.
OPEC ve OPEC dışı bazı ham petrol üreticisi ülkelerin, 6 Mart’ta Avusturya’nın başkenti Viyana’da düzenledikleri toplantıda üretim kesintisi kararı alamaması, petrol fiyatlarının son 4 yılın en düşük seviyesine gerilemesine yol açmıştı.
Ruslar, üretimi düşürmeyeceklerini, petrol fiyatlarının düşmesine hazır olduklarını söyledi.
Suudi Arabistan liderliğindeki OPEC’in petrol üretim miktarlarında ek kesinti yapma teklifine Moskova’nın yanaşmamasının en önemli nedeni olarak, Rusya’nın küresel petrol piyasasındaki pazar payını ABD’li kaya petrolü üreticilerine kaybetme endişesi yer alıyor.
Düşük petrol fiyatları nedeniyle 2016 sonunda Suudi Arabistan’la iş birliği yaparak OPEC’in ek petrol kesintisi kararına destek veren Rusya, son 4 yılda 3 kez ham petrol üretimini azaltmıştı. Ancak, petrol fiyatlarını yükseltmek için yapılan her üretim kesintisinde, Suudi Arabistan başta olmak üzere OPEC ülkeleri ve Rusya’nın pazar payı ABD’li kaya petrolü üreticilerine geçmişti.
Suudi Arabistan’ın da ham petrol üretimini nisan ayı başından itibaren artırma olasılığı, petrolde 3 yıldan uzun süren Riyad-Moskova ittifakının da sona ermesi riskini beraberinde getiriyor.
Petrol fiyatlarındaki sert düşüşün en çok Suudi Arabistan ekonomisine zarar vermesi bekleniyor. Ekonomisinin yüzde 90’ı petrol üretimi ve ihracatına bağlı olan Riyad hükümetinin bütçesini dengeleyebilmesi için petrolün varil fiyatının yaklaşık 80-85 dolar arasında olması gerekiyor. Öte yandan Rusya ise bütçe dengesini sağlayabilmek için petrol fiyatlarının ortalama 42-45 dolar arasında olmasına ihtiyaç duyuyor.
Dünyanın en büyük ham petrol ihracatçısı olan Suudi Arabistan’ın milli petrol şirketi Saudi Aramco’nun hisseleri bugün yüzde 10, piyasa değeri ise yaklaşık 660 milyar Suudi riyali (176 milyar dolar) düştü.
Rus petrol şirketleri Rosneft ve Lukoil’in hisselerinde ise yüzde 4’ün üzerinde kayıp yaşandı. Ayrıca her iki şirketin piyasa değeri toplam 360 milyar ruble (4,8 milyar dolar) eridi.
Venezuela başta olmak üzere diğer ülkelerde bu düşüşten hasar almaktadır.
Rusya’nın en büyük petrol şirketi Rosneft’in Başkanı İgor Seçin, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ve OPEC dışı bazı ham petrol üreticisi ülkeler arasındaki iş birliğinin anlamını yitirdiğini belirterek, ”Rusya’nın petrolde pazar payını koruması gerek.” dedi.
OPEC’in üretim kısıntısına yönelik anlaşması nedeniyle ABD’nin petrol üretiminde dünya lideri haline geldiğini ifade eden Seçin, ”Bu daha önce olmamıştı. Fiyatlar düzelir ancak müşterilerinizi terk ettiğinizde bir daha asla geri dönemezsiniz.” diye konuştu.
Bu sürecin kısa vadede en çok ABD’nin yüksek maliyetle ham petrol çıkaran kaya petrolü üreticilerini etkilemesi bekleniyor. Suudi Arabistan ve Rusya’nın çok üzerinde olan ABD kuyularındaki ham petrol üretim maliyeti, ortalama 50-55 dolar seviyesinde bulunuyor. Rusya, petrol üretim miktarında ek kesinti yapmayarak, fiyatlardaki düşüşün bir süre daha devam etmesini ve ABD’li kaya petrolü üreticilerinin bir kısmının piyasa dışına itilmesini hedefliyor.
Yazar: Furkan Erdem Kök
Yazar
