Göksel TOPAL – ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSİ
Geçtiğimiz Ekim ayı elektrik piyasalarında oldukça hareketli geçmiştir. Eylül döneminin son haftalarında Amerika, Çin ve Rusya’da yaşanan doğalgaz ve kömür krizinin sonuçlarına bağlı olarak küresel bazda enerji krizi başlamıştır. Bu çalışmamızda yaşanan küresel enerji krizinin temel nedenlerinden bahsedilmiş olup bu krizin elektrik piyasalarına olan etkileri incelenmiştir.
ENERJİ KRİZİNİN SEBEPLERİ;
1. Tüm dünyada ve ülkemizde etkili olan kuraklık sebebiyle Hidroelektrik santrallerin rezervleri istenilen doluluk seviyelerine ulaşamamış ve tam kapasite elektrik enerjisi üretimi yapamamıştır. Rüzgâr, Güneş ve Jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretimi beklenenin altında kalmıştır. Avrupa ülkeleri başta olmak üzere diğer ülkeler elektrik arzını karşılamak için doğalgaz ve kömür kaynaklı baz yük (talep anında kısa sürede devreye girip talebi karşılayan) santrallerini devreye almıştır. Santrallerde, elektrik enerjisi üretimini arttırmak için kullanılan kömür talebinin artmasıyla ülkeler alternatif kömür arayışına girmiştir.
Özetleyecek olursak yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretiminde beklenin altına kalması fosil yakıt kaynaklı santrallerin devreye girmesine sebep olmuştur. Bunun sonucunda Ekim ayında kömür fiyatları yılbaşına göre %161, doğalgaz fiyatları ise %101 artmıştır.
2. Santrallerde kömür kullanımı, ülkelerin karbon ayakizi, karbon vergisi ve emisyon değerlerini arttırmıştır. Bu durumun olası bir iklim krizine de sebep olmaması için Avrupa’da farklı politika adımları atılmıştır. Kömürün yanı sıra santrallerde kullanılan Doğalgazın Avrupa’daki yer atlı rezervleri son 3 yılın en düşük seviyelerine kadar inmiştir. Elektrik ihtiyacı karşılamak için kullanılan doğalgaza talebin artmasıyla doğalgaz fiyatları yüksek seviyelere çıkmıştır. Kış mevsiminin başlamasıyla önümüzdeki dönemlerde elektrik üretimi ve ısınma amaçlı doğalgaz tüketimindeki artışın doğalgaz fiyatlarını daha da yükselteceği öngörülmektedir.
3. Amerika’daki petrol şirketleri, yeni yatırımcılara kardan pay hakkı vermemesinin yanı sıra çevre politikaları gereği yeni yatırımları durdurmuştur. Ekim ayında brent petrol fiyatı yılbaşına göre %52 artmıştır.
4. Yenilenebilir enerji kaynaklarına beklenenden hızlı geçiş, fosil yakıt kaynaklı santrallere olan yatırımı azaltması elektrik enerji üretimin kaynak çeşitliğinin azalmasına sebep olmuştur.
SONUÇLARI;
Küresel çapta yaşanan Enerji krizinin etkileri Avrupa, Asya, Çin, Amerika ve İngiltere olmak üzere ülkemizde de hissedilmiştir. Çin’de artan kömür fiyatlarının yol açtığı elektrik arzı krizine geçici çözüm olarak; Çin’in 31 eyaletinde, 20 fabrikada ve evlerde aralıklı olarak elektrik kesintileri yaşanmıştır. Bunun sonucunda küresel imalat zincirindeki küçük, orta ve büyük ölçekli işletmeler üretimine ara vermek zorunda kalmıştır. Çin bu krizin üstesinden gelebilmek için kapanan kömür madenlerini açarak, kömür yakıtlı termik santrallerini devreye almıştır.
Rusya ise Ukrayna’yı geri planda bırakarak ihracatının büyük bir bölümünü Kuzey akım 2 ve Türk akım 2 boru hatlarına kaydırmayı planlamış ve Avrupa’nın doğalgaz ihtiyacını karşılayabileceğini gündeme getirmiştir.Türkiye doğalgaz ve ısıl değeri yüksek kömür kaynakları bakımından enerjide dışa bağımlı bir ülke konumunda olduğu için küresel krizden büyük ölçüde etkilenmiş ve önümüzdeki dönemlerde de etkilenmeye devam edecektir.
ÜLKEMİZE ENERJİ KRİZİNİN YANSIMALARI
Ekim ayında elektrik enerjisi talebimizin büyük bir bölümü %41 ile doğalgazdan karşılanmış olup bu oranı %10 ile ithal kömür takip etmektedir. Ayrıca kömür krizinin sonuçları ülkemizdeki ithal kömür yakıtlı santralleri etkileyerek, santrallerin kömür ithalatını durdurup mevcut kömür rezervlerini kullanmak zorunda bırakmıştır. Eylül ayında elektrik üretiminde ithal kömürün %15 olan payı ekim ayında %10 seviyelerine kadar gerilemiştir. Doğalgaz ve kömür fiyatlarındaki artışa ek olarak yüksek tüketimli ticarethane ve sanayi abone grubundaki tüketicilerin tüketim miktarları artmıştır. Artan tüketime bağlı olarak oluşan enerji talebini karşılamak için ülkemizdeki baz yük santralleri devreye alınmıştır.
ENERJİ KAYNAKLARININ BİRİM MALİYETLERİNİN ARTMASININ ELEKTRİK PİYASINA ETKİSİ
Elektrik Piyasasında Piyasa Takas Fiyatı artışının nedenleri;
• Santrallerde kullanılan Doğalgaz ve Kömür birim maliyetlerinin artışı
• Döviz kurlarındaki artış,
• Kuraklık sebebiyle yenilenebilir enerji kaynaklarının talebi karşılayamaması
• Kaynak çeşitliliğindeki yetersizlik
• Ekim ayında elektrik santralleri için kullanılan doğalgaza yapılan %46.8’lik zam
Artan doğalgaz ve kömür maliyetleri, döviz kurlarındaki artış, kuraklık sebebiyle yenilenebilir enerji kaynaklarının talebi karşılayamaması, kaynak çeşitliliğindeki yetersizlik ve Ekim ayında elektrik santralleri için kullanılan doğalgaza yapılan %46.8’lik zam elektrik piyasalarındaki piyasa takas fiyatlarını rekor seviyelere çıkarmıştır. Ülkemizdeki kuraklık ve barajlardaki su seviyelerinin geçmiş dönemlere göre azalması YEKDEM birim fiyatlarını öngörülemez bir şekilde düşürmüştür. Bu iki durum (PTF+YEKDEM) üzerinden ikili anlaşma yapan özellikle tüketimi yüksek olan Sanayi abone grubu tüketicileri olumsuz yönde etkilemiş olup Ekim, Kasım ve Aralık dönemlerini için Ulusal tarife fiyatlarına göre dezavantajlı olmalarına sebep olmuştur. Serbest tüketici portföyü olan Elektrik tedarikçilerinin tüketiciler ile olan tedarik anlaşmaları ön görülemeyen maliyet artışları sebebiyle tek taraflı feshedilmiş yada marjlarında artışlar yaşanmıştır.
Ülkemizdeki kuraklık ve barajlardaki su seviyelerinin geçmiş dönemlere göre azalması YEKDEM birim maliyetlerini öngörülemez bir şekilde düşürmüştür.
(PTF+YEKDEM) ve Sabit Fiyat üzerinden ikili anlaşma yapan özellikle tüketimi yüksek olan Sanayi ve Ticarethane abone grubundaki tüketiciler oluşan bu durumdan olumsuz yönde etkilemiştir. Bu durum, Kasım ve Aralık dönemlerinde Sanayi ve Ticarethane abone grubu tüketicilerinin ulusal tarife fiyatlarına göre dezavantajlı olmalarına sebep olacaktır. Serbest tüketici portföyü olan elektrik tedarik firmaları, tüketiciler ile yaptıkları tedarik anlaşmalarını öngörülemeyen maliyet artışları sebebiyle tek taraflı feshetmişler ya da marjlarında artış yapmışlardır.
Mevcut durumlar incelendiğinde 2022 Yılı Ocak ayında Enerji birim bedellerinde zam kaçınılmaz olacaktır. Yüksek tüketimli Ticarethane ve Sanayi aboneliklerinin yanı sıra mesken abone grubu da bu zamdan etkileneceği öngörülmektedir.
EKİM AYI ELEKTRİK PİYASASI ÖZETİ
• Eylül ayına göre PTF %29 artış göstermiştir.
• 23 Ekim’de Günlük PTF ortalaması 907,48 TL/MWh ile maksimum seviyeye ulaşmıştır.
• Ekim ayı PTF ortalaması 669,93 TL/MWh ve AOPTF 671,09 olarak hesaplanmıştır.
• Ekim 2020 yılına göre Ortalama PTF %114 artmıştır.
• Önceki yıl PTF maksimum 440,34 TL/MWh seviyelerinde iken 2021 döneminde 907,43 TL/MWh seviyelerine ulaşmıştır.
KAYNAKLAR
1. https://seffaflik.epias.com.tr/transparency/uretim/planlama/kgup.xhtml
2. https://rapor.epias.com.tr/rapor/xhtml/ptfSmfDonemlik.xhtml
3. https://rapor.epias.com.tr/rapor/xhtml/yekdemBirimMaliyeti.xhtml
4. https://tradingeconomics.com/commodity/coal
5. https://tradingeconomics.com/commodity/natural-gas
6. https://www.cnnturk.com/ekonomi/kuresel-enerji-krizi-geliyor-iste-4-maddede-enerji-krizinin-nedenleri
7. https://www.yenisafak.com/dunya/cindeki-enerji-krizi-komur-rekoltesini-artirdi-3711204
8. https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/kuresel-enerji-krizi-neden-ortaya-cikti-ve-turkiyeye-zam-acisindan-nasil-yansiyacak-1877533
