Küresel petrol piyasalarında kaosa neden olma konumundaki, dünyanın petrol arzının yaklaşık yüzde otuz beşini oluşturan Hürmüz Boğazı’nı kesintiye uğratarak kendi petrol ihracatının büyük bölümünü Asya’ya yöneltme zorunluluğu ile İran, Bandar-e-Jask Liman Projesi’ni geliştirme konusunda son derece hızlı ilerledi. En önemlisi Jask, uzun ömürlü ve riskli olan Hürmüz Boğazı’nda değil, Umman Körfezi’nde Güneydoğu’da yer almaktadır. Bu, İran’ın Doğu’daki pazarlarına, özellikle Çin’e daha sonra Hindistan’a ve Afrika’nın güneyindeki pazarlara nispeten risksiz bir transit yol sunmaktadır.
İran Petrol Mühendisliği ve Geliştirme Şirketi (PEDEC) CEO’su Touraj Dehghani’nin son yorumlarına göre, ham petrolün ilk tam aşaması olan Ulusal İran Petrol Şirketi (NIOC) ile birlikte projeyi oluşturmaktan sorumlu şirket, Jask’tan ham petrol ihracatının önümüzdeki 12 ay içinde başlayacağını öne sürmektedir. Ayrıca İran Petrol Mühendisliği ve Geliştirme Şirketi (PEDEC) CEO’su 2021 yılında Jask Limanı projesi tamamlandığında 30 milyon varile yakın depolama ve günde bir milyon varil (bpd) ham petrol ihraç etme kapasitesine sahip olacağını öngörmektedir. Buna ek olarak Jask, ham petrol arzını petrol rafinerilerine, petrokimya tesislerine taşımak için kullanılacak ve bu da Asya’ya yapılan ihracatı artıracaktır.
Mevcut koşullarda yürürlükteki lojistik model sürdürülebilir değildir. İran’ın şu anda Kharg Adası’nda yüklü olan ihracat için tüm petrolünün yaklaşık %90’ı, İran ekonomisini sakatlamak için kolay bir hedef haline getirmektedir. Diğer taraftan İran, kendi petrol ihracatı gelir akışını yok etmeden politik nedenlerden dolayı Hürmüz Boğazı’nı kapatma tehdidini kullanmak istemektedir. Pratik bir not olarak Mayıs 2018’de ABD yaptırımları yeniden uygulanmadan önce bile Khargadasındaki Hark limanı, Hürmüz Boğazı’nın darlığından dolayı son derece yavaş seyahat etmek zorunda olan tankerler tarafından kullanılmak için ideal değildir.
Hürmüz Boğazı, Hint Okyanusu ile Arap Körfezi arasındaki stratejik bir yoldur. Denizcilikteki en önemli noktalardan biridir. Dünya deniz petrol ihracatının yaklaşık %35’i ve küresel sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) arzının yaklaşık üçte biri, diğer rafine ürünler ve petrokimyasallarla birlikte Hürmüz Boğaz’ından geçmektedir. İran’ın kendi ekonomisi, malların ve petrol tankerlerinin boğazdan serbestçe geçişine bağlıdır.
Halen devam etmekte olan planlara göre petrol Jask’a girdikten sonra her biri beş yüz bin varil petrol depolayabilen 20 depolama tankından herhangi birinde depolanacaktır ve ilk aşamada toplam 10 milyon varil daha sonra büyük ham taşıyıcılara (VLCC’ler) yüklenmek üzere Umman Körfezi, Arap Denizi ve sonra Hint Okyanusu’na gidecektir. Bu VLCC’ler, ilk aşamada 200 milyon ABD dolarına mal olan nakliye tesislerinde tutulacak olsa da planlar, özellikle Asya’da talep edilen çeşitli petrol destekli ve petrokimyasal ürünlerin düzenli olarak sevkiyatı için kapasiteyi genişletmek zorunda kalacaktır.
İran’daki kaynaklara göre bunlar arasında benzin, gaz yağı, jet yakıtı, kükürt, bütadien, etilen, propilen ve mono-etilen glikol bulunmaktadır. İran Ulusal Petrokimya Şirketi proje direktörü Ali Mohammad Bossaqzadeh, Jask projesinin bu bölümünün Bakhtar Petrokimya Holding tarafından yürütüleceğini ve sadece yabancı şirketlerin katılabileceğini söylemektedir.Çin böyle bir projede gereken sayıda mühendis ve diğer profesyonelleri İran’a gerektiği kadar göndermeyi teklif etmiştir.
Her ne kadar Jask projesinin ilk sponsoru Başkan Hasan Ruhani anayasal olarak gelecek yıl tekrar seçime katılamayacak olsa da proje için desteğin tüm siyasi gruplar arasında uzandığını ve İslam Devrim Muhafızları Birliği’nin (IRGC) iki temel nedenden dolayı tam desteğini aldığını anlamıştır. İlk olarak Hürmüz Boğazı İran’ın, ABD ile müzakere masasına geri dönmesi için gerektiğinde Çin ve Hindistan ile ham petrol ticaretini geliştirmeye devam edebilmesidir. İkincisi ise her ikisi de Jask’ın maliyetlerine katkıda bulunduğundan Çin ve Rusya’dan İran’a petrol anlaşması ya da mal ithalatı için büyük miktarda finansman akacağı anlamına gelmesidir.
Son olarak İran, ham petrol ihracatının boğazdan güvenli bir şekilde geçmesini engellerse ABD ile mevcut soğukluğun savaşa dönmesi durumunda Hürmüz Boğazı’nı kapatmakla veya engellemekle tehdit etmektedir. Bununla birlikte İran’ın, Hürmüz Boğazı’nı kapatması durumunda şuan boğaz dışında alternatif bir yol olmadığından dolayı ham petrol ihracatı sona erecekti fakat Jask Limanı Projesi sona erip faaliyete geçtiği takdirde İran’ın bu tehtidi küresel petrol piyasasını ve ABD başta olmak üzere birçok ülkeyi ekonomik, siyasi yönden sıkıntıya düşürebileceği bariz görülmektedir.
Yazarlar:
Beyza KANLI
Furkan Varol TAVRAK
Halil İbrahim KALENDER
Düzenleyen :Esra Şahin
