ELEKTRİKLİ ARAÇ DÖNEMİ GERÇEK ANLAMDA NE ZAMAN BAŞLAYACAK?

ELEKTRİKLİ ARAÇ DÖNEMİ GERÇEK ANLAMDA NE ZAMAN BAŞLAYACAK?

Oğuzhan Akyener

Elektrikli araçlar ulaşım sektöründe son yılların en çok konuşulan konu başlıklarındandır. Bu bağlamda, petrole talebin sona erdiği, çok yakın zamanda tüm dünyanın konvansiyonel içten yanmalı motorlardan vazgeçeceği, Avrupa’nın zaten büyük ölçüde bu atılımı başardığı gibi büyük beklentiler ve söylemler her ne kadar tutarlı olmasa da dikkat çekmektedir.

Hibrit motorları da konvansiyonel araçlar kapsamında ele alarak, bir kıyaslama yaparsak; günümüzde küresel anlamda işler vaziyetteki araç sayısının 1,2 milyar civarında olduğu, bunun sadece %0,4’inin elektrikli araç olduğu tahmin edilmektedir. Yani dünyamızdaki elektrikli araçların en iyi ihtimalle sayısı 5 milyonun altındadır.

Genel hatlarıyla elektrikli araçları, avantajlarını, beklentileri, bu bağlamda geleceğe dair projeksiyonları ve Türkiye’nin bu alanda attığı adımları belli sorular dâhilinde incelersek,

Elektrikli Araçların (EA) Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?

Elektrikli araçların günümüz koşullarında (teknoloji ve maliyet perspektiflerinden) avantaj ve dezavantajları aşağıdaki tabloda incelenmiştir.

Tablo 1: Elektrikli Araçların Avantaj ve Dezavantajları

Not: Birim pil maliyetleri yeni teknolojilerle düşüş eğilimindedir. 2010’da 600 Euro/kwh seviyelerinde olan birim maliyetler, 2017’de 170 Euro/kwh düzeyine gerilemiştir. Beklentimiz, 2025’lerde 100 Euro / kwh seviyelerine düşmesidir.

Mevcut Durumda Türkiye Şartlarında Elektrikli Araçları Ekonomik Açıdan Nasıl Değerlendiririz?

Hiç şüphesiz elektrikli araçların kullanımının yaygınlaşması için tercih edilir hale gelmesi gerekmektedir. Bunun için de öncelikli olarak bazı ekonomik avantajlar sağlıyor olması elzemdir.

O halde, Türkiye hjkö

Tablo 2: Elektrikli ve Dizel Araçların Kıyaslanması

Tablodan da görüleceği üzere, bugünkü koşullarda (MOD) iki araç arasındaki 80 000 TL’lik fiyat farkının amorti süresi hesaplandığında:

• Fiyat farkını 253 000 km’de amorti edecektir. (Not: Bu hesaplara enflasyon oranları dâhil edilmemiştir. Enflasyon oranları da eklendiğinde, ilgili km bandı daha da ötelenecektir.)
• Fiyat farkını 84 ayda, yani takriben 7 yılda amorti edecektir. (Not: Tablodan da görüleceği üzere, aracın günlük ortalama 100 km, aylık ise 3000 km yol kat ettiği varsayılmıştır.)

Buradan da anlaşılacağı üzere, mevcut koşullarda amorti süreleri bir hayli uzundur. Bu sürelere bir de enflasyon oranı eklendiğinde, belki amorti süresi 9 yılı dahi bulacaktır. Bu durumda bazı teşvik vb. paketler ve fikir değiştirici faktörler olmazsa, elektrikli araç tercih edilebilir değildir.

Not: Yukarıdaki tablodaki birim elektrik (yakıt) fiyatı EPİAŞ’tan alınan veriler kullanılarak aşağıdaki tabloda görüleceği şekilde mesken kullanımı dikkate alınarak hesaplanmıştır.

Tablo 3: Mart 2020 Birim Elektrik Fiyatının Hesaplanması

Şarj İle İlgili Ne Gibi Sıkıntılar Olabilecektir?

Öncelikle mevcut teknoloji ile araçların şarj süreleri konvansiyonel yakıtlara göre hem çok daha uzun, hem de zahmetlidir. Akaryakıt istasyonunda dolum bir ya da iki dakika içerisinde tamamlanabiliyor, bir dizel araç, aldığı tam depo yakıt ile neredeyse 1000 km’ye yakın yol kat edebiliyor iken, elektrikli aracın:

• Tam şarj durumunda gidebileceği ortalama mesafe 300 – 500 km arasında değişmektedir.
• Yük, eğim, hava sıcaklığı, trafik yoğunluğu gibi birçok kriterbu mesafeyi etkileyecektir.
• Türkiye koşullarında şarj istasyonu bulabilecek lokasyon çok sınırlıdır.
• Bu da elektrikli aracın şehirlerarası ulaşımda kullanılamaması anlamına gelmektedir.
• Şehir içi kullanımlarda, evlerde ya da belli noktalarda hızlı şarj imkânı bulunabilse dahi, hızlı şarj ile de şarj süresi en iyi ihtimalle 1 saati bulacaktır.
• Ayrıca elektrikli aracın en maliyetli bölümü olan batarya ömrü bu hesaplamalara dâhil edilmemiştir.

Bu gibi olumsuzluklar tercih edilebilirliği direkt olarak negatif etkilemektedir.

Evlerde Şarj Edebilme Maliyetleri Nedir? Evde Şarj Hangi Ölçüde Mümkün Olacaktır? Şarj Süreçlerinde Ne Gibi Zorluklarla Karşılaşılabilir?

Öncelikle evde şarj edebilme imkânı sağlayacak gerekli (orta düzeyde kaliteli ve aracı 6-8 saatte tam şarj edebilecek nitelikte olan) ekipmanların ortalama fiyatı 1000 Euro civarındadır. Bu da TL bazında 7000 TL’nin üzerinde bir maliyet yükü anlamına gelmektedir.

Tabii evde elektrikli aracı şarj edebilmek için, sadece 7000 TL’yi ödeyerek, ilgili ekipmanları satın almak da yeterli değildir. Bu ekipmanı kullanabilmek için:

• Aracınızı sürekli park edebileceğiniz size ait bir park yeri olması,
• Bu park yerine elektrik çekebilecek bir temin noktası olması,
• İlgili temin noktasından ciddi anlamda elektrik alınacağı öngörülür ise, elektrik aldığınız dairenizin, apartmanınızın, mahallenizin ya da mahallînizin bağlı olduğu trafonun ve tesisatın ilgili yükü sürdürülebilir olarak kaldırıyor olması gerekmektedir.

Diğer bir ifade ile aracınızı evinizin önünde şarj edebilmek için, ilgili şarj ekipmanı satın alındıktan sonra, evinizden aracınıza elektrik bağlantısı çektiğinizde, ilgili akımı iletecek ekipmanların yeterli olması gerekmektedir.

Bir örnek vermek gerekirse: Apartmanda yaşıyorsunuz ve kendinize ait, dairenize yakın bir park yeriniz var. Evinizden kablo çekerek şarj etmeye başlıyorsunuz. Fakat aynı apartmanda 3 kişi daha elektrikli araç aldığında, apartmanın elektrik sistemi ve bağlı olduğu trafonun kapasitesi hepinize şarj imkânı sağlayamıyor. Yani bu durumda sürdürülebilir bir evde şarj imkânı için altyapının değişmesi gerekiyor. Bunun için de hem devletin hem de ilgili kullanıcıların ciddi anlamda yatırım yapması ihtiyacı ortaya çıkıyor! Devletin ilgili alandaki ihtiyacı gidermesi için birçok yazışma ve bütçe ayrılabilmesi, sizin de ilgili sistemi kurabilmeniz için, bütün apartmanın onayını almanız gerekiyor. Bu durumda süreç mevcut koşullarda epey zora giriyor.

Bunların dışında, şehir içinde günlük ortalama 100 km yol yapıyorsanız, mevcut koşullarda ortalama 3 günde bir aracınızı şarj etmeniz gerekiyor. Şarj etmenin prosedürleri ve uğraşısı koşullarınız dikkate alındığında teferruatlı ise bu durum şehir içinde dahi tercih edilebilirliği çok negatif etkiliyor. Şehir dışında kullanım ise, ülkenin ya da seyahat edeceğiniz bölgenin şarj koşullarına göre (yolda kalmamak için) çok detaylı ve hatasız bir planlama süreci ihtiyacı doğuruyor.

Öte yandan cep telefonlarının şarjını planladığınız gibi aracınızın da şarjı için bir planlama yapmanız gerekiyor. Bazen iş yoğunluğu bu planlamayı doğru yapmamanıza sebep olabiliyor!

Normal Şartlarda Evlerdeki Elektrik Yükü İle Elektrikli Araçların Bindireceği Elektrik Yükü Nasıl Kıyaslanabilir?

Normal şartlarda (ekonomik durumu orta düzeyde olan) 5 kişilik bir ailenin, bazı varsayımlar ile evde elektrik tüketimi aşağıdaki tabloda hesaplanmıştır.

Tablo 4: Normal Şartlarda Bir Hanenin ve Elektrikli Aracın Günlük ve Aylık Elektrik Tüketimleri

Tablodan da görülebileceği üzere, ortalamanın üzerinde elektrik tüketebilen bir hanenin günlük elektrik tüketimi 11 kwh düzeyindedir. Günlük 100 km yol yapan, 180 wh/km’lik ortalama yakıt değerine sahip bir elektrikli aracın ise, günlük ihtiyacı olan elektrik miktarı 18 kwh’tır. Yani ilgili aracın, burada örnek gösterilen haneden elektrik alması, hanenin elektrik tüketim kapasitesini bir anda %160 oranında arttırmaktadır. Bu da hemen hemen bütün konutlarda kaldırılması çok yüksek bir yük anlamına gelecektir. Bunun aşılabilmesi için de yukarıda da bahsedildiği üzere, konutlarda, apartmanlarda ve genel dağıtım şebekelerinde revizyonlar yapılması gereği ortaya çıkmaktadır.

Elektrikli Araçlar Mevcut Otomotiv Markalarını Geri Plana Mı İtecek? Küresel Enerji Devleri Bu Süreçte Yok Mu Olacak?

Sadece TESLA’nın elektrikli araç teknolojisine sahip olduğu, diğer bilinen meşhur markaların bu konuda geri oldukları şeklinde bir algı bulunmaktadır. Bu algı kesinlikle tutarlı değildir. Hatta diğer birçok araç markasının dinamik ve mekanik anlamında TESLA’nın önünde olduğu da bilinen bir gerçektir. Öte yandan mevcut elektrikli araç piyasaları incelendiğinde, BMW gibi birçok meşhur markanın birçok farklı modelle piyasada yer aldığı fark edilebilecektir.

Küresel enerji devlerine gelince, elektrikli araçlar bir anda piyasalara hâkim olup, ulaşımdaki petrol talebini sona erdiremeyeceğine göre, teknoloji – finans – ARGE düzeyi gibi birçok alanda dünyadaki en önde giden yapılar olan küresel enerji devlerinin de ilgili trendleri çok iyi okuyarak, önlem alacakları tahmin edilebilecektir. Kaldı ki, bu tarz büyük petrol-gaz şirketlerinin yenilenebilir alanında teknoloji geliştirdiği de bilinen bir gerçektir.

Uzun Vadeli Küresel Projeksiyonlar Ne Gösteriyor?

TESPAM bünyesinde hazırlanan “World Energy Outlook 2100” isimli raporda uluslararası literatürde ilk olma niteliği taşıyan, uzun dönemli projeksiyonlara yer verilmiştir. Aşağıdaki grafikler ilgili raporlardan ve TESPAM arşivlerinden alınmıştır.

Grafik 1: Küresel Petrol Tüketimi 2100 (TESPAM)

Grafik 1 ve 2’de küresel petrol tüketim miktarı ve ilgili tüketimin hangi alanlarda gerçekleşeceğine dair projeksiyonlara yer verilmiştir. İlgili grafiklerden de anlaşılacağı üzere, petrol tüketimi azalan bir artış oranı ile 2070’li yıllara kadar artmaya devam edecektir.

İlgili artış devam ederken de,

• Petrolden elektrik eldesi neredeyse göz ardı edilebilecek düzeylere inecek,
• Endüstriyel kullanım artmaya devam edecek,
• Ulaşımdaki tüketim ise (3 numaralı grafikten de ayrıca görülebileceği üzere) 2040’lı yıllardan sonra azalma trendine girecektir. Ancak ilgili yıllardan sonra, elektrikli araçların piyasalardaki etkinliğinden söz edilebilecektir.

Grafik 2: Alanlarına Göre Küresel Petrol Tüketimi 2100 (TESPAM)

Grafik 3: Ulaşım Alanında Küresel Petrol Tüketimi 2100 (TESPAM)

Korona Virüsü İle Çakılan Petrol Fiyatları Elektrikli Araçlara Nasıl Yansıdı?

Korona virüsü salgını ile elektrikli araç trendini etkileyecek 3 ana faktör belirmiştir. Bunlar:

• Salgın nedeniyle ekonomiler büyük zarar gördü. Küresel anlamda %25’ler oranında ekonomik küçülmeler ve GSMH düşüşleri yaşandı. Bütün devletler ortalama GSMH’nın yarısı ve hatta belki daha fazlası oranında uzun vadeli borçlanma ve finansal stoklarını eritme durumunda kaldı. Bu sebeple, uzun dönemli bütün yatırım planları revize edildi. İvedi ve hayati olma statüsü taşımayan bütün destek ve teşvik paketleri de ertelenme riski ile karşı karşıya kaldı. Bu kapsama giren, elektrikli araçların yaygınlaşması için gerekli olan; finansal destekler, vergi indirimleri ve teşviklerin yanı sıra,revize edilmesi gereken elektrik altyapılarına dair yatırımların tamamı ya sekteye uğradı ya da ötelenmek zorunda kaldı.
• Petrol fiyatları ile birlikte petrol ürünleri ve akaryakıt fiyatları da düştü. Bu sebeple, yukarıda da ifade edilen, dizel – elektrikli araç arasındaki ekonomik avantaj düzeyi, konvansiyonel akaryakıtlar lehine gelişti.
• Otomotiv sektörü bütün yönleriyle büyük bir kırılma yaşadı. Talep durdu ve bu alandaki ARGE dâhil bütün yatırımlar sekteye uğradı. Bu uzun vadeli yatırım planlarını da etkiledi.

Dolayısıyla korona krizi küresel anlamda elektrikli araç dönüşüm trendini biraz daha ötelemiş oldu.

Türkiye’nin Yerli Otomobil Hamlesi Hakkında Ne Söylenebilir?

Her ne kadar elektrikli aracın yaygınlaşması ve tercih edilebilir duruma gelmesi için en azından:

• bir on yıl daha süreye,
• ciddi yatırım bütçelerine
• ve daha ucuz – yeni teknolojilere ihtiyaç duyulsa da, yıllardır “yerli otomobil” konusunda hayallerini gerçekleştirmeye bu denli yaklaşan Türkiye’nin bu alandaki hamleleri hiç şüphesiz çok önemlidir.

Tabi ki, elektrikli araçların yaygınlaşması zaman alacaktır. Fakat gelecek planları yaparken, bir yerden başlanması ve yerli teknolojinin ekonomik olarak seri üretime döndürülmesi gerekmektedir.

Korona salgını sebebiyle bu alandaki hedeflerin, ekonomik koşullara göre belki bir süreliğine ötelenmesi söz konusu olabilse de, küresel anlamda elektrikli araç trendi yoğunlaştığında, otomotiv sektöründe en son teknolojiyi üretebilen ve medeniyet coğrafyasına yeni markasıyla hizmet veren bir Türkiye meydana getirebilmek için, bugün atılan adımlara büyük ihtiyaç vardır.

Önemli olan sabırla geleceği tasarlamak ve niyetlenen girişimlerin, (korona salgını sebebiyle) içinde bulunulan zorlu süreci atlatabilmesini sağlamaktır.

Bu süreçte 2020’deki seri üretim hedefleriyle birlikte elektrik dağıtım altyapısının da geliştirilmesi, yeni imar modellerinin, şarj imkânları da göz önüne alınarak, şekillendirilmesi önemlidir.

Ayrıca, pil teknolojileri ile ilgili ARGE yatırımları da, bütün dengeleri değiştirecek sonuçlar elde edilmesini sağlayabilecektir.