Paris İklim Anlaşması ve Türkiye’nin Yaklaşımı

2015 yılında Paris’te gerçekleşen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Sözleşmesinin 21. Taraflar Konferansında İklim toplantısı ardından 197 ülkenin imzasının bulunduğu Paris İklim Anlaşması bugün tekrardan sözleşmeyi onaylamayan 6 ülkeden biri olan ve tek OECD ile G20 ülkesi Türkiye’nin gündeminde yer almaktadır. Gündeme gelen bu konu Paris İklim Anlaşması’nın ne içerdiğini, Türkiye’nin neden onaylamadığını veya şimdi neden onaylamak istediğini ve bu konunun Türkiye için olumlu ve olumsuz yanlarını akıllara getirmektedir.

Paris İklim Anlaşması Nedir?

Dünya genelinde yaşanan nüfus artışı, üretimin çoğalması, insanların bilinçsiz tüketim anlayışı ve daha birçok sebeple ortaya çıkan iklim değişikliklerinin sonucu olan küresel ısınmanın insanların daha iyi bir gelecek yaşaması için artışını engellemek ve dengede tutabilmek için böyle bir anlaşma öngörülmüş ve Paris’te düzenlenmesi nedeniyle adına Paris İklim Anlaşması denilmiştir. 2015 yılında imzaya sunulan anlaşma 197 ülkenin onayını almıştır. Yapılan konferansla hedef belirleyerek yaşanan iklim değişikliklerinin oluşturduğu küresel ısınmanın etkisini minimum seviyede de olsa artış hızını kesmek amaçlanmıştır. Belirlenen hedef ise 1,5 C derece olarak bilinmektedir. Yapılan bu anlaşmanın amacı günümüzde tedbir almaya başlayarak gelecekte küresel ısınmanın neden olabileceği olumsuzlukların önüne bir nebze olsun geçebilmektedir.

Paris İklim Anlaşması Maddeleri Neler İçermektedir?

Üretimin her geçen gün artması ticari rekabeti de beraberinde getirmesi ve bu duruma ek olarak dünyada nüfusun da artmasıyla sanayileşme hızının ivme kazanmasının doğaya getirmiş olduğu olumsuzluklar baş göstermektedir.  İnsanların çeşitli ihtiyaçlarının giderilmesi için yapılan aktivitelerin yanı sıra yeryüzünde yer alan küçükten büyüğe neredeyse her işimizin enerji ile halledildiği günümüz dünyasında sera gazlarının oluşumunu engellemek imkânsız hale gelmektedir. Özellikle daha ucuz kaynak olarak çıkarılıp kullanılan kömür ve diğer fosil yakıtların neden olduğu sera gazlarını minimum seviyeye indirmek için bütün ülkelerin gücü ölçüsünde taşın altına elini koyması gerektiğini göstermektedir. Paris İklim Anlaşması’nın amacı da ülkelerin neler yapması gerektiğini ve bütün ülkeleri gelecek nesillere duyarlı hale getirmeye çalışmaktır. Aşağıdaki maddeler Paris İklim Anlaşması’nın neler içerdiğini sıralamaktadır;

• Ortaya çıkan sera gazlarının doğal yöntemlerle (ormanların, denizlerin emme gücüyle) minimum seviyeye çekilmesi için çaba göstermek,
• 2050-2100 yıllarında beklenen küresel sıcaklık artışlarının en fazla 1,5 C derece ile sınırlandırmak,
• Sera gazları ile oluşan karbon salınımını her ülkenin kendi çabasıyla ne kadar kesebildiğini her 5 yılda bir düzenli olarak kontrol etmek,
• İklimlerin değişimine uyum sağlayabilmek ve doğal enerji kaynaklarına eğilimi artırmak için oluşturulan Ek1 ve Ek2 listelerine göre az gelişmiş ülkelere gelişmiş ülkelerden “iklim finansı” başlığında fonlama sağlamak,
• Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması teşvik edilerek sera gazlarının oluşumunu azaltmak ve bütün ülkelerin ekonomik gücünden bağımsız katılımlarını sağlamak,
• Sera gazı ve karbon salınımı konusunda her ülke sebep olduğu için ayırt etmeksizin herkesi dâhil etmek.

Yukarıda sıralanan maddelere bakıldığında iklim ve çevre adına duyarlı anlaşma maddeleri görülmektedir. Her ülkenin neden olduğu ve her ülkenin katkısının bulunması gerektiğini vurgulanmaktadır. Anlaşmanın içeriğine bakıldığında hem bilinçlendirme hem teşvik etmeye yönelik adımların olduğu da görülmektedir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülke kategorilendirilmesi yapılmakta yardıma ihtiyaç duyan gelişmekte olan ülkelere gereken bilgi, teknoloji ve finansal kaynakların paylaşılması anlaşmayı ileri taşıyacak ve birçok ülkenin uyum sağlaması da bu durumda kolaylaşacaktır.

Paris İklim Anlaşması ve Türkiye

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Sözleşmesinin 21. Taraflar Konferansında yapılan İklim toplantısında birçok ülkenin imzasının bulunduğunu söylemiştik. Türkiye Paris İklim Anlaşmasını imzalamış fakat taraf olmamıştır. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Sözleşmesinin 21. Taraflar Konferansında gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere fonlama desteğinde bulunması gerektiğinin altı çizilmiştir ve Türkiye bu sözleşme içerisinde gelişmiş ülke kategorisine yerleştirilmiştir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülke sınıflarının açıklamasının yapılmadığı bu sözleşmeye Türkiye taraf olmamıştır.

Türkiye dünya üzerinde bulunduğu konum ile iklim değişikliklerinin ülkeyi fazlaca etkilediği yere sahiptir. Son yıllarda yaşanılan doğal afetlerde bunu destekler niteliktedir. Kyoto protokolünün de süresinin dolmasıyla yeniden bir iklim ve çevre anlaşmasına dâhil olması gerektiğini öngören ve bilen Türkiye Paris İklim Anlaşmasını kendi açısından değerlendirmiştir. Türkiye anlaşmayı finansal destek maddesindeki gelişmiş ülke kategorisinden gelişmekte olan ülke kategorisine geçerek fonlama desteğini alma koşuluyla onaylamıştır. Anlaşma için ilk hedefin 2030’a kadar %21’e kadar artıştan emisyon azalımı olduğu ve 2. Hedefin ise 2053 yılına kadar net 0 emisyon olduğunu belirtmişlerdir.  Ayrıca kömür ve fosil yakıt politikalarından çıkarak daha temiz ve yeşil bir çevre için Paris İklim Anlaşması’nın Türkiye’yi daha güçlü kılacağı açıklaması yapılarak onaylanmıştır.

Kyoto Protokolü/ Paris İklim Anlaşması

            1997 yılında imzalanan fakat Ek1 ülkelerinden en az 55 ülke olması koşulu ve yeryüzündeki toplam emisyonun %55’ i bulması şartının sağlanması ile 2005 yılında Rusya ülkesinin imzalamasıyla yürürlüğe girmiştir. Türkiye ise Protokole 2009 yılında taraf olmuştur. Paris İklim Anlaşması gibi iklim ve çevre konusunu baz alan bu protokol daha küçük kapsamlı olması ile Paris İklim Anlaşması’nın evrensel kümesi içerisinde yer almaktadır. 160 ülkeyi kapsayan bu Protokol imzalandığı zaman diliminde uluslararası tek anlaşma olarak görülmüştür. Peki bu protokol neleri kapsamaktadır? Paris İklim Anlaşması ile aralarında nasıl farklar bulunmaktadır? Aşağıdaki maddelerde bu iki sorunun cevabı verilmektedir.;

• Kyoto protokolüne göre, atmosfere salınan sera gazının %5’e çekmek hedeflenmektedir,
• Sera gazının azaltılmasına yönelik tüm sera gazı oluşumuna neden olan araçların, üretimin, enerji kaynağı kullanımının yeni mevzuatla düzenlenmesi gerektiği vurgulanmaktadır,
• Enerji kullanımını azaltmak için teknolojiyi yeniden ele alma, kullanılan enerji türünün değiştirilmesi, enerji tasarrufu gibi enerjinin kullanıldığı her yere kontrollü hâkim olma ve değişim-dönüşüm yapılması öngörülmektedir,
• Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması teşvik edilerek karbon ve sera gazının azaltılmasını sağlamak,
• Çöplerin düzenli depolanması, atıkların değerlendirilmesi gibi konular önem arz etmekte olup bunları yeni teknolojiler ve düzenlemelerle gerek yakıt olarak yeniden kazanmak gerekse karbon salınımını azaltmak için uğraşılmaktadır,
• En çok karbon ve sera gazının oluşumuna neden olup ayrıca daha fazla enerji tüketen ülkelerden daha fazla vergi toplanacağı belirtilmektedir,
• Sera gazı ve karbon salınımı az olan ülkelerden salınımı fazla olan ülkeler karbon kredisi alabilecektir.

Yukarıda sıralanan maddeler incelendiğinde Paris İklim Anlaşması ile Kyoto Protokolünün yakın maddeler içerdiğini söyleyebiliriz. İki anlaşmanın da hedeflerinin günlük yaşamda oluşan karbon ve sera gazının azaltılması olduğu maddelere bakıldığında görülmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarını teşvik etme konusunda da iki anlaşmanın benzerlik gösterdiği bilinmektedir. Aşağıdaki tabloda iki anlaşmanın farklılıkları gösterilmektedir.;

Tablo 1:Paris İklim Anlaşması ve Kyoto Protokolü’nün Farklılıkları

Ek1 ve Ek2 Listelerinin Yükümlülükleri

Ek1 ve Ek2 listelerinde hem gelişmiş ülke tarafları hem de gelişmekte olan ülke tarafları bulunmaktadır. Listelerin de kendi kategorilerinde yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu yükümlülükler BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesindeki maddeler de belirtilmektedir. Ek1 listesi yükümlülükleri 4. Maddenin 2. Bendinde yer alırken Ek2 listesi 4. Maddenin 3,4 ve 5. Bentlerini içermektedir.

Ek1 listesi BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesinde bu ülkeleri kapsamaktadır; Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Avustralya, Avusturya, Belçika, Beyaz Rusya, Bulgaristan Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda Japonya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Kanada, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu,  Slovakya,  Slovenya, Türkiye, Ukrayna, Yeni Zelanda, Yunanistan

Ek1 listesi yükümlülüklerini özetleyecek olursak alınan kararlar doğrultusunda sera gazı ve karbon salınımını en aza indirmek, gerekli bütün mevzuat düzenlemelerini yapmak, sürdürebilir hale getirme amacını benimseyerek bu yolda gerekli tasarrufları, yatırımları, yaşam tarzlarını uygulamaya sokmak, yapılan tüm faaliyetleri sürekli denetim altına almak ve yeni alınabilecek kararlar çerçevesinde güncel kalabilmek, enerji konusunda gerekli teşviklerin yapılması aynı zamanda üretim tüketim alanlarını da bu kapsamda gözden geçirmek ve finansal konuda yardıma ihtiyacı olan ülkeleri maddi anlamda desteklemek ve gelişen teknolojiyi de sera gazı ve karbon salınımının azaltılması yönünde dönüştürme hususları ele alınmıştır.

Ek2 listesi BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesinde bu ülkeleri kapsamaktadır; Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Avustralya, Avusturya, Belçika, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Lüksemburg, Kanada, Norveç, Portekiz, Yeni Zelanda, Yunanistan

Ek2 listesinin maddelerini incelediğimizde ise, gelişmiş ülke taraflarının gelişmekte olan ülke taraflarına her konuda destek sağlamaları gerektiğini vurgulamaktadır. İklim değişikliğine uyum konusunda, sera gazı ve karbon salınımının azaltılması hususunda, teknoloji alanında yetersiz kaldığı durumlarda gelişmeleri için destek, bilgiye daha kolay ulaşmaları, iklim değişikliği geçişlerinde yaşanılan zararlar gibi konuların hepsinde; sözleşme, gelişmiş ülke tarafları gelişmekte olan ülke taraflarına bilgi ve finansal konuların da destek yükümlülüğü getirmektedir.

            İklim değişikliğinin hızla yaşandığı günümüz koşullarında ülkelerin üzerine de belli sorumluluklar düşmektedir. Anlaşmalar, sözleşmeler yaparak bazı olumsuz durumları azaltmak, engellemek veya dengede tutmak bunlara en çok neden olan ülkeden en az neden olan ülkeye kadar herkesin ilgilenmesi gereken konular olmaktadır. Bu yüzden şartların uygunluğu çerçevesinde yürürlüğe ilk giren Kyoto Protokolü’nün uygulanması ve onun da süresinin dolmasının ardından Paris İklim Anlaşmasının yürürlüğe konulması uygun görülmüştür. Türkiye’de Kyoto Protokolü’nün süresinin dolmasıyla Paris İklim Anlaşmasına bazı koşulların değiştirilmesiyle taraf olmak istemiş ve olmuştur.

KAYNAKÇA

https://tr.euronews.com/2021/07/06/turkiye-paris-iklim-anlasmas-n-onaylamayan-dunyadaki-6-ulkeden-biri Erişim Tarihi: 04.10.2021

https://www.haberturk.com/paris-iklim-anlasmasi-nedir-turkiye-paris-iklim-anlasmasini imzaladi-mi-paris-iklim-anlasmasi-maddeleri-3208235 Erişim Tarihi: 04.10.2021

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sera_gazlar%C4%B1 Erişim Tarihi: 04.10.2021

https://iklim.csb.gov.tr/paris-anlasmasi-i-98587 Erişim Tarihi: 05.10.2021

https://www.birgun.net/haber/paris-iklim-anlasmasi-nedir-ne-degildir-1-kriz-siniflar-ve-anlasmanin-ruhu-360791 Erişim Tarihi: 05.10.2021

Karakaya, E. (2016). Paris İklim Anlaşması: İçeriği ve Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 1-12.

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/166414 Erişim Tarihi: 05.10.2021

KAYA, H. E. (2020). KYOTO’DAN PARİS’E KÜRESEL İKLİM POLİTİKALARI. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 4(10), 165-191.

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1241079  Erişim Tarihi: 05.10.2021

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kyoto_%C3%BC Erişim Tarihi: 07.10.2021

https://webdosya.csb.gov.tr/db/iklim/webmenu/webmenu12421_1.pdf Erişim Tarihi: 07.10.2021

Merve Ağrı