Merve KARATAŞ
Merveagri25@gmail.com
Ticaret geçmişten günümüze insan hayatını devam ettirebilmek ve kazanç sağlamak için her zaman önemli bir yere sahip olagelmiştir. Günümüzde küresel ölçekte yapılan ticaret insanların bütün ürün ve hizmetlere daha kolay ulaşabilmesini sağlamakta ve uluslararası kazancın kapılarını açmaktadır. Uluslararası arenada meydana gelen tüm ticari aktiviteler için gerekli tedarik süreçlerinin aksatılmaması ise ticaretin kalbi olan taşımacılık faaliyetlerinin gerçekleşmesi ile sağlanmaktadır. Taşımacılık faaliyetlerinin birçok çeşidi vardır. Karayolu, demiryolu, denizyolu, havayolu ve günümüzde boru taşımacılığı da buna dahil olmaktadır. Bu taşımacılık faaliyetleri ülkelerin kendi aralarındaki anlaşmalara göre, ürünlerin tedarik sürelerine göre, ülkeler arası mesafeye göre, ürünlerin hassasiyetine göre, ya da taşıma maliyetlerine göre değişiklik göstermektedir. Genel anlamda karlı ticaret yapabilmek adına maliyeti daha az olan taşımacılık türü tercih edilmektedir.
Denizyolu taşımacılığı, taşımacılık türlerinin maliyetlerine göre yapılan sıralamada ikinci olsa da uluslararası ticarette en fazla tercih edilen taşımacılık şekli olarak ön plana çıkmaktadır. Denizyolu taşımacılığı ile çok fazla malzeme aynı anda taşınabildiğinden, teslimat sürelerinin normalden daha uzun olmasına rağmen genel olarak ülkelerin, firmaların ve kişilerin tercih ettiği taşımacılık türü olmaktadır. Denizyolu taşımacılığının diğer tercih edilme sebepleri ise daha güvenilir olması; yani kaza veya başka olumsuz durumların yaşanması ihtimali daha düşük olması veya kötü amaçlarla müdahele edilmesi zor olan bir taşımacılık türü olmasından kaynaklı olarak daha güvenilir hale gelmesi ve dünyanın coğrafi olarak büyük bir kısmının sularla kaplı olmasıdır.
Dünya üzerinde siyasi, sosyal, kültürel ve özellikle ekonomik bağlamda yaşanan olayların küresel çapta süregelen ticareti ve ülkelerarası ilişkileri etkilediği bilinmektedir. Buna verilebilecek en yakın örnek ise etkilerinin hal yaşandığı Covid-19 pandemisidir. Genelleyecek olursak dünya üzerinde yaşanan doğal afetler, savaşlar, salgınlar vb. gibi olumsuz durumlar bütün ülkelerin etkilenmesine neden olmaktadır. Her olumsuz durumda olduğu gibi COVİD 19 pandemisi de İthalat, ihracat, döviz kurları, üretim, tüketim gibi birçok alanda direkt olarak her ülkeyi ciddi anlamda etkilemektedir. Özellikle salgının her anlamda her koşulda ve çok hızlı yayılmasından kaynaklı ülkelerin sınır kapatmaya kadar giden önlemleri üretimi etkilemiş ve dolayısıyla ticari faaliyetler de bu durumdan nasibini almıştır. En fazla etkilendiği söylenebilecek alanların başında maliyetler gelmektedir ve bu durum küresel ölçekte düşük maliyetli denizyolu taşımacılığını gündeme getirmektedir.
Denizyolu taşımacılığı konteynerler ile yapılan bir taşımacılıktır. Bu yüzden ürünlerin daha derli toplu, güvenilir ve çok büyük ebatların taşınmasında önemli bir konuma sahip olan konteynerler yaşanan pandemi ile daha çok talep edilen bir malzeme olmaya başlamıştır. Pandemi sonrası bütün arz-talep dengelerinin değiştiği gözlemlenmektedir. Pandemi dolayısıyla yaşanan kısıtlamalar dolayısıyla konteyner taşımacılığı olumsuz manada etkilenmiştir. Konteynerlerin limanlarda bekletilmesi, üretimin yavaşlaması veya durması ve ticari durgunluk bu durumun başlıca sebepleri olarak göze çarpmaktadır. Pandemi ile ortaya çıkan bu durum bir yandan konteyner ticaretini olumsuz etkilerken diğer yandan dünya ticaretinde konteynerlere daha fazla ihtiyaç duyulduğunu da göstermiştir. Konteyner ihtiyacının gün geçtikçe artması da başka soruna neden olmakta ve navlun maliyetlerini gündeme getirmektedir.
Navlun maliyeti, böyle bir kelime dizini ile karşılaşıldığında akla gelen ilk sorular navlun maliyeti nedir? Nerede kullanılır? Kimlerin işine yarar? Aslında ilk soru cevaplandığında diğer sorular da cevap bulmaktadır. Navlun deniz taşımacılığı ile eşya veya yük taşımak için bu hizmet karşılığında taşımacılık yapan şirket veya firmalara ödenen para olarak bilinmektedir. Yani deniz taşımacılığında kullanılmaktadır. Lojistik firmalarının ilgi alanına girmektedir. Yukarıdaki paragrafta da bahsedildiği gibi ticaretin küresel boyutlara ulaşması ve ucuz maliyet arayışı, sektörleri; deniz yolu taşımacılığına ve navlun maliyetleri ile karşılaşmaya itmekte ve yaşanan pandemi ise navlun maliyetleri konusunu sıkça gündeme getirmektedir.
1 Aralık 2019’da Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan Covid-19 virüsü bu tarihe kadar olan salgınların en hızlı yayılanı olması ve ölüm oranlarının hızla yükselmesi sebebiyle ülkeleri çeşitli önlemler almaya mecbur bırakmıştır. Alınan önlemler arasında ilk olarak ülkelerarası seyahatlere kısıtlama getirilmesi uygun bulunmuş ve virüsün yüzeyde kaldığı da tespit edilince ticari sektör de de kısıtlamalar getirilmiştir. Salgın durumu kısıtlama durumlarını aşıp OHAL ilanına kadar ilerlemiştir. Bütün dünya hem sağlık hem ekonomik hem sosyal anlamda olumsuz olarak etkilenmiştir ve etkileri hala daha devam etmektedir. Bilim insanlarının çalışmaları sonucunda aşı kullanımının da başlamasıyla 2020’de yapılan kısıtlamalara aşamalı olarak serbestleşme gelmeye başlamıştır.
Serbestleşme ilk olarak tedbirler dahilinde ticari sınırların açılması ile başlamış ve bu durum talebi artırmıştır. Artan talep karşısında üreticilerin yetişemediği durumlar meydana gelmiştir. Özellikle küresel ticarette artan talepler bilhassa denizyolu taşımacılığında konteyner sıkıntısı ve navlun maliyetlerini gündeme getirmiştir. 2021 başlarında artmaya başlayan navlun maliyetleri denizyolu ticaret sektöründe ciddi ses getirmeye başlamıştır. Çin, üretim ve ihraç merkezlerinden biri olunca aynı zamanda denizyolunu ticaret için kullanmak zorunda olduğu için navlun maliyetlerinin artması hem ithal eden ülke için hem ihraç eden ülke için olumsuz durum haline gelmiştir. Konteynerler dünya ticareti için yetersiz gelmeye başlamış fakat asıl sıkıntı giden konteynerin gittiği ülkeden geç dönmesi olmuştur. Pandeminin buradaki etkisi limanlarda çalışan insanlara virüs bulaşması ile bütün çalışanların karantinaya alınması konteynerlerin tekrar oradan diğer ülkeye geçmesini 2-3 hafta gecikmeli hale getirmesidir. Konteyner talebi artınca da navlun maliyetlerine direkt olarak yansımıştır.
Navlun maliyetlerinde 2021 başlarında 1000 dolarla yapılan taşımacılık senenin ortalarında 10-12 bin dolar seviyelerine çıkmıştır. Günümüzde ise 15-16 bin dolar seviyelerine kadar tırmanmıştır. Navlun maliyetlerindeki bu artışın konteyner dışındaki bir nedeni de mart ayında Süveyş Kanalında yaşanan gemi kazası ile meydana gelen gecikmeler ve bu durumdan sonra firmaların stratejilerini değiştirmeleri de etkili olmuştur. Gemi kazasında geminin kanalı kapatması, geçmek için bekleyen birçok geminin geçememesi ve bu olayın da tekrar konteyner sıkıntısı gündeme getirmesi navlun maliyetlerine artış olarak yansımıştır. Ayrıca ikili ilişkilerinde ticari hayatta önemli olduğu herkes tarafından bilinmektedir. Amerika ile Çin arasında yaşanan siyasi gerginliklerin ticari ilişkilere de yansımasına neden olmaktadır. Amerika’nın belli dönemde konteynerleri bekletip ambargo koyması tekrar konteyner meselesini ve navlun maliyetinin artışını gündeme getirmektedir.
Yaşanan navlun maliyetlerindeki artışın diğer sektörleri de etkilediği gözlemlenmektedir. Otomotiv sektöründen gıda sektörüne tekstil sektöründen mobilya sektörüne ve özellikle beyaz eşya sektörüne yansıdığı bilinmektedir. Navlun maliyetlerindeki artış beyaz eşya sektörü için özellikle neden sıkıntı oluşturmaktadır? Çünkü beyaz eşya daha ağır ve hacim olarak büyük olduğu için daha çok konteyner kullanılması gerekmektedir. Burada çip sıkıntısı da ortaya çıkmaktadır. Çip beyaz eşyalarda kullanılan eksikliği durumunda makinelerin çalışmamasına neden olan parçadır. Bu durumda beyaz eşya sektörüne doğrudan olarak navlun maliyeti yansıtmaktadır.
Yapılan araştırmalara göre, navlun maliyetlerindeki artışın Çin-Avrupa rotasında daha yüksek olduğu ortaya koyulmaktadır. Bu durumunda deniz taşımacılığı yapan firmaların rota üzerinde değişikliğe gitmesine neden olduğu ayrıca farklı ülkelere ticaretin kaydığı gözlemlenmektedir. Türkiye burada ön plana çıkan ülkeler arasına girmektedir. Hem kara yolu hem de Çin’den daha ucuz navlun maliyeti ile denizyolu açısından da daha avantajlı ülke konumuna gelmektedir. İpek yolunun da Türkiye ile bağlantısı düşünüldüğünde demiryolu bağlantısı ile de avantajlı hale gelmektedir. Navlun maliyetlerinin artışı ülkeleri strateji değişikliğine itmektedir.
Sonuç olarak pandemi sürecine baktığımızda dünya çapında birçok olumsuz etkisinin olduğu gözlemlenmektedir. Yapılan araştırmalara göre, pandemi küresel ticaretin önce çok keskin bir şekilde durmasına neden olup sonra aşı sayesinde serbestleşmenin başlaması ile talep patlaması yaşanınca üretime yetişilemez hale gelindiği ve bunların sonucunda da ticaretin olumsuz etkilendiği belirtilmektedir. Bunların sonucun da en çok lojistik sektörünün kalbi olan taşımacılığın etkilenmesi konteynerlerin gittiği ülkeden zamanında geri gelmemesi, üretim gecikmelerine, limanlarda yığınların oluşmasına kısaca konteyner yetersizliğine neden olmuş ve bu da navlun maliyetlerini artırmıştır. 2021 yılının başında artmaya başlayan navlun maliyetleri ise şimdilerde hala artmaya devam etmekte ve ülkeleri ticari anlamda mağdur etmektedir. Navlun maliyetlerinin artık eski seviyelerine geri döneceği öngörülmemektedir.
KAYNAKÇA
Navlun Bedeli Nedir? Erişim Tarihi:14.12.2021.
En Uygun Taşımacılık Türü. Erişim tarihi: 14.12.2021.
https://www.navlun.com.tr/tr/blog/en-uygun-tasimacilik-turu/166
Türkiye’nin navlun avantajı: Çin-Livorno 9.000 dolar, Türkiye-Livorno 1.000 euro. Erişim Tarihi: 14.12.2021
Pandemi, döviz krizi, vergilerin ardından maliyet artışlarının yeni nedeni: Mal taşıyacak konteyner yok. Erişim Tarihi: 14.12.2021
Navlun fiyatları 3 kat arttı, siparişler için konteyner bulunamıyor. Erişim Tarihi: 14.12.2021
‘Navlun fiyatları covid-19 öncesi seviyelere dönmeyecek’. Erişim Tarihi: 14.12.2021
https://www.denizbulten.com/haber-navlun-fiyatlari-covid-19-oncesi-seviyelere-donmeyecek-36019.html
ALİU, A., & ÖZKAN, Ö. COVID-19 PANDEMİSİ DÖNEMİNDE ULUSLARARASI TİCARET KISITLAMALARI: DİJİTALLEŞME VE TEKNOLOJİNİN KÜRESEL TİCARETE ETKİLERİ. Regesta Ticaret Hukuku Dergisi Regesta Journal of Commercial Law.
https://www.ito.org.tr/documents/Kurumsal/Yayinlar/regesta_2021_1.pdf#page=22
Yazar
