Oğuzhan AKYENER
TESPAM Başkanı
oakyener@tespam.org/tr
İsrail’in özellikle yeni keşfedilmiş gaz kaynakları sebebi ile uluslararası enerji piyasalarında popülerliği artmaktadır. İsrail’in yanı sıra Güney Kıbrıs Rum Kesimi (GKRK)’nin de yaptığını ifade ettiği keşifler, Doğu Akdeniz’den farklı piyasalara olası ihraç senaryoları üzerinde fikirler geliştirilmesine sebep olmuştur.
Bu fikirler kapsamında, iki ülkenin özellikle yeni keşfolunan sahaları olan Leviathan ve Afrodit’ten üretilecek gazın aşağıdaki gibi farklı opsiyonlar ile farklı marketlere ulaşabilmesi konuları üzerinde yoğunlaşılmıştır. Bu opsiyonlardan bazıları aşağıdaki şekilde sıralanabilecektir:
- Ortak bir yüzer LNG tesisi ile dünya piyasalarına LNG ihraç edebilmek.
- Yapılacak bir boru hattı ile üretilecek gazı Akdeniz üzerinden Yunanistan’a bağlamak ve oradan da AB piyasalarına arz etmek.
- Yine denizden yapılacak bir boru hattı ile Türkiye’ye ulaşmak. Gazın tamamını yada bir bölümünü Türkiye’ye satmak. Artan kısmını imkanlar dahilinde AB’ye nakil etmek.
- Üretilecek gazı Kıbrıs yada İsrail’e taşıyarak, orada kurulacak bir LNG tesisi ile ihraç etmek.
- Üretilecek gazı yeni yapılacak bir boru hattı ile Mısır’a nakil ederek, Mısır’a satmak yada oradaki mevcut LNG tesislerinin boş kapasitelerinden faydalanarak dünya piyasalarına arzı sağlamak.
- Üretilecek gazı İsrail yada Kıbrıs’a taşıyarak, taşınan noktada kurulacak çevrim santralleri ile elektrik üretmek ve üretilen elektriği deniz altından inşa edilecek bir kablo ile AB elektrik sistemine bağlamak.
Yukarıda bahsedilen ihraç opsiyonlarının hepsinin ayrı ayrı politik, ekonomik, teknik, sürdürülebilir arz ve talep dengeleri, finans gibi kriterler dikkate alınarak detaylı olarak incelenmesi gereklidir. İlgili bütün kriterler incelendikten sonra ancak net bir karara varılabilecektir.
(Not: Bu seçenekler ve İsrail’in 2050 yılına kadar ihraç edebileceği gaz potansiyeli Energy Policy Turkey Dergisi’nin 2. sayısında detaylı bir şekilde analiz edilmiştir.)
Tabii tüm farklı seçeneklerin yanı sıra İsrail’İn gaz üretim ve ihraç politikalarında Kıbrıs’tan ayrı hareket etmesi ve bu bağlamda daha hızlı ve sonuca yönelik adımlar atması da muhtemeldir.
Böyle bir durum Kıbrıs’ın da açıkladığı keşifleri, geliştirememesi anlamına gelecektir. Çünkü doğal olarak yukarıda açıklanan seçeneklerden bazıları daha küçük hacimler için ekonomik olmayacaktır.
Bu tespitlerin akabinde İsrail’in keşfedilmiş fakat henüz üretime alınmamış en büyük gaz sahası olan Leviathan’a gelinecek olursa; Leviathan yaklaşık 623 milyar m3 civarında bir rezerve sahiptir. 2020’lerin başında üretime alınması planlanan bu sahadan üretilecek gazın nereye satılacağı gibi hususlar son yatırım kararının alınması ve ihraç politikaları açısından çok önemlidir.
Bu noktada farklı seçenekler değerlendirilirken, Leviathan’ın operatörü olan Noble Enerji Eylül ayı sonunda bu sahadan üreteceği gazdan, yıllık 3 milyar m3’lük kısmını, 15 yıl boyunca Ürdün’e elektrik üretimi amacı ile ihraç edeceğini açıklamıştır.
Yani 2020 – 2035 yılları arasında İsrail’in 3 milyar m3’lük ihraç potansiyeli Ürdün’e arz edilecektir.
Peki bu gelişme sonrası kurgulanan farklı senaryolar nasıl etkilenecektir?
Tam da Noble’nin yaptığı bu açıklamanın akabinde, gaz ihracatı konusunda iş birliğini sağlamak için Yunanistan, İsrail ve GKRK enerji bakanları Atina’da toplanmıştır. Bu toplantı neticesinde ilgili bakanlar özetle aşağıdaki konularda açıklamalarda bulunmuştur.
- Yunanistan enerji bakanı İsrail ve GKRK gazlarının yapılacak bir boru hattı ile Yunanistan ve AB piyaslarına iletilmesi gereğinden bahsetmiştir.
- GKRK enerji bakanı AB gaz ihtiyacını karşılayacak miktarın üzerinde gazları olduğundan bahsederek gaz koridoru oluşturulması gereğini vurgulamıştır.
- İsrail enerji bakanı ise özellikle üç ülke arasında bir elektrik nakil hattı kurulması gereğini açıklamıştır.
Aynı amaçlar ile bir araya gelmiş, bu üç farklı bakanın açıklamalarından anlaşılacağı üzere;
- Yunanistan ve GKRK, İsrail ve GKRK gaz tedarik imkanlarının teknik olarak farkında değildir yada siyasi manipülasyon yapma gayretindedir. Hatta GKRK enerji bakanı, tahmini 142 milyar m3 gibi bir keşfedilmiş gaz kaynağına sahip iken, kaynaklarının AB’nin enerji ihtiyacını fazlası ile karşılayacağından bahsederek, Türk filmlerindeki “Ziya!” rolünde olduğu gibi güvensiz ve tutarsız bir tutum sergilemiştir.
- İsrail enerji bakanı ise, değinmiş olduğu gaz boru hattı fikrinin aksine, bir elektrik nakli projesine sıcak baktığının, ülkesinin gaz projelerini geliştirme noktasında Yunanistan ve GKRK’ne bağlı kalmayacaklarının sinyalini vermiştir.
Bu yaklaşıma ek olarak, yeniden İsrail’e odaklanırsa, acaba İsrail’in gaz ihraç potansiyeli ne kadardır? İsrail’in gerçekten dünya piyasalarını etkileyecek kadar çok önemli miktarda kaynağı ve ihraç potansiyeli var mıdır?
Bu soruya aşağıdaki grafik üzerinden cevap verilirse;
Grafik 1: 2050 Yılına Kadar İsrail Gaz İhraç Potansiyeli (Kaynak: http://energypolicyturkey.com/wp-content/uploads/ekim/FLASH/index.html)
- İsrail’İn Leviathan sahasının devreye alınması ile birlikte 2020 yılından itibaren 5 ila 10 milyar m3’ler arasında değişen bir gaz ihraç potansiyeli olacaktır.
- Bu potansiyelin uzun dönemli satışlar için, süreklilik arz eden kısmına dikkat edildiğinde, sürdürülebilir gaz ihracı 5 milyar m3/yıl civarında görülmektedir.
- Ayrıca gaz ihraç potansiyeli yeni sahaların keşfedilmemesi durumunda düşecek ve 2040’lı yıllarda İsrail yeniden gaz ithalatçısı konumuna geçecektir.
Yukarıdaki grafiğin analizinden anlaşılacaktır ki, İsrail’in bölgedeki diğer önemli gaz üreticileri ile kıyaslandığında, o kadar da önemli bir ihraç potansiyeli bulunmamaktadır.
Ürdün ile yapılan anlaşma da dikkate alındığında ve bu miktar, sürdürülebilir ihracat limiti olarak kabul edilen 5 milyar m3’ten çıkartıldığında, geriye kalan 2 milyar m3/yıl’lık kapasite; küresel piyasalar için göz ardı edilebilir seviyede düşüktür.
Yani İsrail’in bundan sonraki süreçte izleyebileceği gaz ihracat stratejileri hususunda aşağıdaki varsayımlar yapılabilir:
- Yüksek maliyetli ve düşük ihraç kapasitesi sebebi ile, ekonomik olmayacak gibi görülen, Yunanistan’a uzanacak bir boru hattı inşası fikri uygulanamayacaktır.
- GKRK gaz sahalarını politik ve ekonomik engellere rağmen geliştirmesi durumunda, iki ülkenin de gazı İsrail üzerinden yada denizden inşa edilecek yeni bir boru hattı ile Mısır’a iletilebilir. Oradan da LNG olarak dünya piyasalarına arz edilebilir.
- GKRK gazı ile birlikte tüm ihraç kalanı İsrail’de kurulacak çevrim santrallerinde elektriğe çevrilerek, bölgeye arz edilebilir. (AB piyasalarına arzı, taşıma maliyetleri dikkate alındıktan sonra, fiyat rekabeti konusunda zayıf kalacağından ekonomik olmayabilir.)
- GKRK gazını İsrail satın alabilir ve politik problemlerin giderilmesi durumunda inşa edilecek bir boru hattı ile gazı Türkiye ve oradan da BOTAŞ hatlarındaki boş kapasiteleri kullanarak AB’ye nakil edebilir. Yada tüm gazı Türkiye satın alarak, AB’ye gaz ticaretini kendisi kurgulayabilir. Tabii bu opsiyon için dahi Türkiye’nin onayı gereklidir.
Özetle, yukarıdan da anlaşılacağı üzere, İsrail’de çok büyük hacimlerde gaz ihraç kapasitesi bulunmamaktadır. Ürdün ile yapılan anlaşma, kurgulanabilecek farklı seçeneklerin de sayısını azaltmıştır. GKRK’nin de varsaydığı kaynaklarını geliştirebilmesi ve üretime alabilmesi için ekonomik ve politik sıkıntıların giderilmesi gereklidir. Bunun da yanı sıra, GKRK, İsrail ile birlikte bazı opsiyonları değerlendirilebilecektir. Fakat iki taraf için de, AB’ye ulaşan tüm seçenekler yine Türkiye üzerinden geçmektedir.
Türkiye konumunu kullanmayı iyi bilmelidir.
“Yayınlanan haber ve yazıların tüm hakları TESPAM’a aittir. Tekrar yayınlanması halinde kaynak gösterilerek bu sayfaya aktif bağlantı sağlanması zorunludur.”
“Türkiye’deki enerji politikaları odaklı ilk ve tek sivil yapılanma…”
“Enerji politikaları alanında gündemi uzaktan takip etmeye çalışan bir Türkiye yerine, gündem belirleyen bir Türkiye’ye ulaşma idealiyle…”
TESPAM-Türkiye Enerji Politikaları ve Araştırmaları Merkezi
TESPAM, Uluslararası Enerji Politikaları Araştırma Derneğinin Bir Kuruluşudur
Yazar
