Fatma Cengiz
Diplomasi ve Siyaset Koordinatörlüğü
Amerikan’ın Irak’ı 2003 yılındaki işgali ve Saddam’ın devrilmesinden bu yana, Irak halkı beşinci parlamento seçimleri için sandık başındaydı. 329 sandalye (bu sandalyelerin yaklaşık 4 te biri kadın adaylara diğer bir kısmı azınlıktaki halkların adaylarına ayrıldı ) için 18 valilik, 83 çok üyeli seçim bölgesi oluşturularak gerçekleştirilen seçimlerde oylarını kullanan Iraklılar, boykotlar ve de politik baskı sebebiyle bugüne kadar ki en düşük katılımı gösterirken, son seçim hem sürpriz sonuçlar hem de Iraklılar için çok yeni kırılma noktaları barındırıyor.
Seçimlerde, Şii dini lider Mukteda al –Sadr’ın liderlik ettiği Sayrun İttifakı, Iran destekli Hadi el-Amiri önderliğinde paramiliter Şii gruplarından oluşan Fetih İttifakı, gene İran destekli Kataib Hizbullah tarafından organize edilen Hukuk Partisi, Eski başbakan Haydar el-Abadi ve de Hikma Hareketi, ılımlı lider Ammar el-Hakim tarafından oluşturulan Ulusal Devlet Güçleri Koalisyonu, Eski başbakanlardan Nuri el-Maliki önderliğinde, Hukuk Devleti Koalisyonu, Sünni eski parlamento sözcüsü Muhammed al-Halbusi önderliğinde Takkadum Partisi ve de gene Sünni iş adami Khamis al-Hanjar tarafından kurulan Azm Partisi, ayrıca Kuzey Irak Bölgesel Kürt yönetimi altındaki illerde Kürdistan Demokrat Partisi ve de Kürdistan Yurtseverler Birliği/Goran Hareketi Koalisyonu, ve 2019 yılında ülkede seçimlerin erkene alınmasını ve de seçim sisteminde köklü değişikliğe sebep olan ve kırılma noktası teşkil eden Tişrin eylemlerinden sonra aktivist Alaa el-Rikabi tarafından kurulan Imtidad Hareketi ve Bağımsızlar parlamentoda sandalye kazanabilmek için seçimlerde yarıştı.[1]
Seçimler, hem ülkedeki siyasi ve toplumsal ortamın gerginliği hem de halkın politik olarak gerçekleşebilecek değişim beklentilerinin düşüklüğü nedeniyle, Saddam’ın devrilmesinden bu yana yapılan demokratik seçimlerle kıyasla en düşük katılımla gerçekleştirildi. Fakat sonuçlar hiç beklenmedik bir tabloyu masaya koydu.
Sadr yönetimindeki Sayrun İttifakı seçimden büyük bir zaferle çıktı. Seçimlerde 73 sandalye kazanan Sadr İttifakı parlamentonun en güçlü bloğu haline geldi. 2018 seçimlerinde, 54 sandalye ile yönetime ortak olan Sadr bu seçimlerde ise oy sayısını yükselterek Fetih Koalisyonuna karsı sürpriz bir başarı kazanmış oldu. Kendi askeri kanadının siyasete müdahalesini kısıtlayan (mehdi ordusu ) Sayrun Ittifakı lideri, son zamanlarda daha çok, Irak halkı ve ülkesinin çıkarları üzerine vurgu yaparak oy potansiyelini genişletti, ayrıca devlet dışı yapılanan paramiliter gruplara karşı da ülkenin askeri potansiyelinin sadece devlet kontrolünde olması gerektiği düşüncesini savunarak bu tarz yapılanmalara karşı durusunu da belli etmiş oldu. Hem Amerika’nın hem de İran’ın Irak’ın iç işlerine karışmasını sıcak karşılamayan Sadr Hareketi, seçim bölgelerinde yeni seçim sistemini karşı ürettiği akla yatkın stratejilerle ve de seçim bölgelerinde ki bireysel taktiklerle seçimden diğer partilere göre gözle görülür bir yükseliş elde etti. Iran ile olan ilişkileri tam olarak tanımlanamayan Sadr Bloğu her ne kadar seçimlerden çıkan en güçlü parti olsa bile tek basına hükümet kurmak için yeterli sayıda sandalye ye sahip olamadığı için diğerleri ile koalisyon kurmak zorunda.
Geçen seçimde hemen hemen Sadr Hareketi ile aynı sayıda sandalye almış olan Iran destekli Fetih Hareketi ise bu seçimlerde en fazla oy kaybı yasayan partilerden biri. Bu seçimlerde 17 sandalye kazanabilen Fetih Koalisyonu, seçim stratejisinde ve adaylarda büyük strateji yanlışlıklar yaptı. Özellikle 2019 yılındaki halk protestolarında paramiliter kanadın sivillere gösterdiği tutum ve ölen sivillerden Fetih Koalisyonun sorumlu tutulması, İran destekli partinin Irak siyasetinde İran müdahalesinin ağır yaptırımları sebebiyle halk desteği önemli ölçüde azalan Fetih Koalisyonu için bu sonuç seçim tablosuna tamamen yansımış olarak görünüyor. Ayrıca bu seçimlerde koalisyonla birlikte devam etmeyen ve tek basına seçime giren ‘Hukuk Partisi ve de aynı çizgide yer alan Nuri el-Maliki’nin Hukuk Devleti Koalisyonu da Fetih Koalisyonun oylarının önemli ölçüde düşmesine sebep oldu. Oyların dağılımından memnun kalmayan Fetih Hareketi bu konuda tepki gösteren partilerin başında geliyor. Özellikle seçim sonrasında su anki başbakan Al-Kadhimi’nin evine yapılan dronlu saldırıda gözler gene Fetih Koalisyonuna döndü. Özellikle Fetih Koalisyonun paramiliter yapılanması seçim sonrası protestolarda meydana gelen ölümlerde başbakan Al-Kadhimi’yi suçlamıştı. Fakat bu saldırıları hiçbir grup üstlenmedi.[2]
Fetih grubu için seçimleri kaybetmek ayrıca paramiliter kanadının resmi ekonomik desteğini de kaybetmesi anlamına geliyor. Kamusal alanda tamamen İran’ın Irak halkına ve politikasına baskı aracı olarak kabul edilen, DAEŞ’le mücadele amaçlı ülke desteği alan fakat halk tarafından yapılan eleştirilere karşı baskı ve şiddet yöntemini seçen, yönetimdeki ayrıcalıklarını yolsuzluk ve yozlaşma ile gölgeleyen ve de gelecek ile ilgili planlama başarısızlıkları sebebiyle aslında beklenen Fetih Koalisyonun bu düşüşü, koalisyonun en azından ona yakın çizgide olan ve secim sonuçlarına göre masadaki en güçlü destekçisi olacak olan Nuri el-Maliki’nin partisi ile birlikte var olma mücadelesine odaklanmasına sebep olacaktır.
Gene Fetih koalisyonu ile aynı çizgide olan fakat tek başına seçimlere katılan Kataib Hizbullah Partisi ise seçimlerde sadece bir sandalye alabildi. Eski başbakan Nuri el-Maliki’nin Hukuk Devleti Partisi ise yapılan itirazlarında sonuçlanması ile 33 sandalye ile mecliste yerini aldı. Bu Iran yanlısı paramiliter destekli Şii partiler için Sadr Bloğuna karşı Nuri el-Maliki’nin partisini koalisyon kurulması sırasında masadaki en güçlü kozlardan biri haline getiriyor.
Sünni Partiler deki duruma bakacak olursak, El-halbusi liderliğindeki Takkadum Partisi seçimde 37 sandalye aldı. En yakın rakibi Azm Koalisyonu 14 sandalye aldı. Kürdistan demokrat parti (KDP) 31 sandalye alırken, Kürdistan Yurtseverler birliği (KYB) ve Goran Hareketi 18 sandalye kazandı. Seçimlerde kırılma noktalarından biri de Tişrin Hareketi sonucu oluşan İmtidad Hareketi parlamentoda 9 sandalye aldı.[3] Son sonuçlara göre 16 parti sadece 1 sandalye kazanabildi.
Yapılan itirazların değerlendirilmesi ve kesin seçim sonuçlarının açıklanması ile birlikte Sadr Bloğunun zaferi kesinleşmiş oldu. Bundan sonra beklenen ise hükümetin kurulması ve gerekli konsensüsün partiler arasında oluşturulmaya çalışılmasıdır. Irak siyasetinde Lübnan Hükümetindeki gibi resmi olmasa da 2003 yılından itibaren Saddam’ın devrilmesi ile birlikte yapılan seçimlerde başbakan Şii, parlamento sözcüsü Sünni ve de cumhurbaşkanı Kürt Bloğundan belirlenmektedir. Bu nedenle de ortaya çıkacak isimler genelde Şii, Sünni ve de Kürt Partileri arasında herkesin uzlaştığı isimler üzerinden ilerleyecektir. Fakat şu anda dikkatle izlenen husus Fetih Hareketi ile Sadr Bloğunun kendi aralarında uzlaşmaya varması diyebiliriz.
Tamamen İran yanlısı bir politika benimseyen, İran’da doğmuş ve de varlığını maddi manevi İran desteğine borçlu paramiliter bir yapı olan Fetih Hareketi ve onu oluşturan unsurlar, aslında başbakan Al Kadhimi’nin evine yapılan dronlu saldırıda İran’ın bu konuda tasvip etmediğini ve kınadığını belirtmesi[4], ayrıca İran Kudüs Kuvvetleri komutanı İsmail Kaani başbakanla görüşerek ayrıca İran destekli grupların seçim sonuçlarını kabullenmesi önerisinde bulunması ile biraz daha sakinleşti ve de Maliki’nin sandalye avantajını kullanarak masada onu destekleyen birinci kuvvet olarak hareket edeceği sinyallerini veriyor. Her ne kadar su anki tablo ile Fetih Milisleri çok büyük ihtimalle 2014 yılından beri bulunduğu ülke ordusunun destekçi konumuyla legal gücünü ve de askeri kaynaklardan yararlanma durumunu kaybetme ihtimali olsa da Sadr Bloğu ile uzlaşma yollarını arayarak hem paramiliter unsurların korunmasına yardımcı olabilir, hem de İran nüfuzunun ve de İran’ın politik etkisinin Maliki ile birlikte masada korumaya devam edebilir. Zaten İran çok büyük ihtimalle Şii partileri arasında gerilimi tırmandırmaktansa 2003 yılından beri izlenen ‘Şii Evi’ kavramını koruyarak ve Şii partiler arasında uzlaşmayı sağlayarak seçilecek Şii başbakan ve korunan İran’ın Irak’daki çıkarları üzerinde daha fazla yoğunlaşacaktır. Çünkü Irak hala İran için tüm uluslararası anlaşmalarda ABD ve batıya karsı bir baskı aracı ve de Iran için dünya petrollerinin %14 ‘ünü kontrol edebilme gücüdür.
Mukteda al-Sadr ve İttifakı, uzlaşmacı tavrını seçim başından beri belli etmişti. Fetih Koalisyonundan farklı olarak Irak’ta doğan ve de Şii bir hareket olarak Irak Milliyetçiliği çizgisinden giden Irak iç işlerine müdahale olmadığı sürece uluslararası ve ulusal tüm unsurlarla uzlaşmaya acık olacağı izlenimi bırakan Sadr Bloğu, hem Kürt Partisi KDP, hem de Sünni Takkadum partisi ile iyi ilişkilere sahip, çok büyük ihtimalle de diğer Şii partileri ile de uzlaşma yolunu seçecektir.[5] Zaten Fetih koalisyonun dışlanması gibi bir durum ancak milislerin kaosu şiddetlendirmesine ve de oluşacak dışardan müdahalelerin, ülkedeki yabancı unsurların kalış sürelerini ya da İran’ın doğrudan müdahalesine zemin hazırlayabileceği için Sadr’ın isteyeceği bir durum olmayacaktır. Tek basına sorumluluk almak yerine Şii koalisyonun belirlediği bir başbakanla yönetimi oluşturmak Sadr için daha güvenli bir yol olarak görünmektedir.
Maliki ve koalisyonu, Fetih hareketi ile beraber masada olacaktır. Daha önceki ayrımcı tavırları sebebiyle, Sünni partiler ve de Kürt yönetimi ile arası iyi olmayan maliki, Fetih Koalisyonu ile birlikte Şii konsensüsü oluşturulmasında, Fetih Koalisyonunun ve diğer İran yanlısı grupların kaybını telafisi ve de Sadr’a karşı uzlaşma şemsiyesi olarak görülmektedir.
Su anki meclis başkanı ve parlamento sözcüsü Al-Halbusi özellikle Sünni aşiretler ile olan iyi ilişkileri ve de kendi seçmen bölgelerine yaptığı yatırımlarla diğer Sünni bölgeleri de etkileyerek oy sayısını arttırarak masadaki en güçlü Sünni parti olmayı başardı. Suudi Arabistan ile olan yakın ilişkileri ile bilinen Halbusi ‘nin gelecekte de meclis başkanı olma ihtimali yüksek. Bölgesel Kürt Yönetiminde ise KDP en fazla sayıda sandalye alan parti konumunda iken KYP, Goran Hareketi ile birlikte kurduğu koalisyon ile istediği etkiyi yaratamadı hatta bu birleşime tepki olarak oluşturulan Yeni Jenerasyon Hareketi de parlamentoda 9 sandalye kazandı. Fakat her iki taraf, Sünni partiler ve Kürt partileri, şu anda Şii Bloğunda esen sert rüzgarların dinmesini beklemekte. Özellikle Kürt Bölgesel Yönetimine bağlı fakat uzlaşılamayan, şu anda Haşd-ı Şabi elinde olan(Ninova) toprakların çözülmesi ve de cumhurbaşkanlığı seçimleri için aday belirlenmesi, benzer olarak Sünni nüfus yoğunluğu bulunan bölgeler ile alakalı ve meclis başkanı seçimi için gerekli çözümlerin hepsi Şii konsensüsü için beklemede diyebiliriz.
Aslında seçimin kırılma noktası ve de yeni seçim uygulamasının bir sonucu olarak Irak halkının bireysel düşüncelerinin de ses bulduğu bu seçimlerde Tişrin hareketinden sonra oluşan İmtidad hareketi 9 sandalye, bağımsızlar ise 40 sandalye alarak parlamento seçimlerini, Irak halkı için siyasi elitlerin seçimi görüntüsünden bir nebze de olsa uzaklaştırdı. Her ne kadar boykot ve Irak halkının seçimlerden beklentisinin düşük olduğu için katılım oranı çok az olsa da, bu sandalyeler Irak halkına Tişrin eylemelerinde taleplerini meclise taşıyabilecek bir yol olduğunu göstermiş oldu. Çok yeni ve deneyimsiz olan bu oluşumlar koalisyonlarla uzlaşma yoluna mı gidecek ya da bağımsızca bir sert muhalefet yolunu mu seçecekler bunu tam kestirmek mümkün değil fakat yolsuzluk ve de ekonomik bunalımlarla boğuşan Irak halkının gelecek seçimlerde seslerini duyurabilmek amacıyla daha fazla sayıda bu tarz politik koalisyonlar ve sosyal hareketler göstereceği kesin.
KAYNAKLAR ;
https://www.aljazeera.com/news/2021/10/10/infographic-all-you-need-to-know-about-iraqs-elections
https://arabcenterdc.org/resource/iraqs-elections-are-over-now-what/
https://www.usip.org/publications/2021/10/iraqs-election-raises-more-questions-answers
https://foreignpolicy.com/2021/10/13/iraq-election-2021-iran-militias-al-sadr/
https://www.middleeasteye.net/news/iraq-elections-2021-how-tishreen-movement-became-political-force
https://carnegieendowment.org/sada/85470
https://www.france24.com/en/live-news/20211130-seven-weeks-on-what-s-up-with-iraq-election-results
https://www.rudawelections.com/english
https://www.chathamhouse.org/2021/10/explaining-iraqs-election-results
[1] https://www.aljazeera.com/news/2021/10/10/infographic-all-you-need-to-know-about-iraqs-elections
[2] https://arabcenterdc.org/resource/iraqs-elections-are-over-now-what/
[3] https://www.washingtonpost.com/world/iraq-electoral-commission-confirms-october-election-results/2021/11/30/dd336a16-51fc-11ec-83d2-d9dab0e23b7e_story.html
[4] https://www.al-monitor.com/originals/2021/11/iran-condemns-assassination-attempt-iraqi-prime-minister
[5] https://www.al-monitor.com/originals/2021/12/shiite-leaders-gather-baghdad-break-political-deadlock
Yazar
