Büşra DOĞAN
Ekonomi Çalışmaları Koordinatörlüğü
KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ
KAZAKİSTAN’DA ENERJİ KRİZİ ÜZERİNE YAŞANAN PROTESTOLAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
20-24 Aralık tarihleri arasında elektronik ticaret platformunda 5 işlem seansı gerçekleştirilmiş ve sıvılaştırılmış petrol gazı fiyatı arz talep bazında oluşturulmuştur. Böylece Ocak ayında Mangistau bölgesine sıvılaştırılmış gaz tedarikinin ortalama toptan satış fiyatı 133 126 tenge / ton veya 78 tenge / litre olmuştur. Ayrıca aynı zamanda Aktau, Zhanaozen ve Mangistau bölgesinde perakende satış fiyatının 100-120 tenge / litre olduğunu hatırlatmakta faya vardır.
Enerji Bakanlığı’nın yapmış olduğu açıklamaya göre, 1 Ocak 2022’den itibaren sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ticareti % 100 borsalara aktarılacaktır. Bu, tüm piyasa katılımcıları için eşit bir oyun alanı yaratarak, gerekli miktarda sıvılaştırılmış petrol gazını doğrudan üreticilerden satın almalarını sağlayacaktır.
Bunun üzerine 2 Ocak’ta Zhanaozen sakinleri sokaklara dökülerek yetkililere video mesaj gönderdiler. Bölgede gaz fiyatlarının 120 tengeye yükseldiğini söyleyen Zhanaozen sakinleri, fiyatın asgari ücrete uygun olarak 60 tenge’ye düşürülmesini talep etmiştir.
Mangistau bölgesindeki durum hakkında açıklamalarda bulunan Cumhurbaşkanı Kassym-Zhomart Tokayev, ekonomik durumu da dikkate alarak Zhanaozen’deki durumu acilen kontrol altına alma talimatı vererek, protestocuların kamu düzenini bozmaması gerektiğini ifade etmiştir. Cumhurbaşkanı ayrıca vatandaşların taleplerini yerel ve merkezi makamlara açıkça ifade etme hakkına sahip olduklarını da dile getirmiştir.
Konuyla ilgili olarak Başbakan Askar Mamin’in emriyle Mangistau bölgesindeki sosyo-ekonomik durumu değerlendirmek üzere bir hükümet komisyonu kurulmuştur. Başkanın talimatlarına uygun olarak, Hükümet sıvılaştırılmış petrol gazının fiyatını düzenlemek için bir önlem paketi uygulayacaktır. Ayrıca Rekabeti Koruma ve Geliştirme Dairesi, benzin istasyonu sahipleri ile fiyat anlaşmazlığı konusunda soruşturma başlatmıştır.
Aktau ve Zhanaozen’deki protestolarla bağlantılı olarak Kazakistan Enerji Bakanı Magzum Myrzagaliyev 3 Ocak 2022’de basın toplantısı düzenleyerek sıvılaştırılmış gazın fiyatının neden arttığını açıklamıştır.
Kazakistan her zaman iç pazarın ihtiyaçlarını karşılayacak kadar sıvılaştırılmış gaza sahipti, ülke net gaz ihracatçısı. Yerli tüketicileri desteklemek için gaz fiyatı ton başına 38 bin tenge (ton başına 100 dolardan az) veya ihracat fiyatından 5-6 kat daha düşük (ton başına yaklaşık 500 dolar) Aynı zamanda KazGPP’de sıvılaştırılmış gaz üretiminin maliyeti ton başına yaklaşık 100 bin tenge. şeklinde açıklama yapan Myrzagaliyev’e göre, Kazakistan’da sıvılaştırılmış petrol gazının fiyatı bölgedeki en düşük fiyattır. Bu madencilik şirketleri için bir engeldir çünkü fiyatlar düşükse gaz üretimi artmayacaktır. 2020 yılında iç tüketim hacmi 1.4 milyon ton sıvılaştırılmış petrol gazı olmuştur. 2021 yılında iç piyasada sıvılaştırılmış gaz tüketimi 1.6 milyon tona yükselmiştir. Bakan, aynı zamanda gaz üretiminin artmayacağını ve yıpranmış tesislerin sık sık tamir edilmesinin toplam sıvılaştırılmış gaz üretiminde düşüşe yol açacağını da aktarmıştır.
Bakan açıklamasına şu sözlerle devam etmiştir: Şu anda, hammadde üretimini genişletmek için yatırım çekiciliği yok, tüketim istikrarlı bir şekilde arttı ve bu da iç piyasada sürekli bir sıvılaştırılmış doğal gaz sıkıntısına yol açtı. Özellikle 2021’de kötüleşen açık, 2019’dan itibaren sıvılaştırılmış gaza geçen araba sayısı 2021’e kadar iki katına çıkacak (2019 – 139 990, 2021 – 313 373). Dünya uygulamasında sıvılaştırılmış gazın fiyatı petrol ve benzin fiyatlarının yaklaşık % 70’i civarında. Örneğin, AI-92 benzininin fiyatı litre başına 182 tenge ise, BDT’deki piyasa fiyatı litre başına 127 tenge.
Yaşanan protestolarla ilgili olaraksa yaklaşık üç aydır enerji bakanı olmasına rağmen, olanlardan kendini sorumlu hissettiğini ifade etmiştir. Bu sefer Zhanaozen’de değildim. Dün hemen fabrika, şebeke sahipleri vb. ile çalışan bir bakan yardımcısını oraya gönderdim. Sorumluluğumu hissediyorum, kendimi sorumlu hissetmiyorsam nasıl bakan olabilirim? diyen Bakan, fiyatların 85-90 tenge’ye düşürülmesinin bir hükümet kararı değil, işadamlarının inisiyatifi olduğunu da ifade etmiştir.
Protestoların devam etmesi üzerine 5 Ocak sabahı Cumhurbaşkanı ülkedeki sosyo-ekonomik durumla ilgili bir toplantı yapmıştır. Toplantıda Tokayev, 180 gün boyunca benzin, motorin ve sıvılaştırılmış gaz fiyatlarına devlet düzenlemesi getirilmesi talimatını vermiştir. Ek olarak sosyal açıdan önemli gıda ürünlerinin fiyatlarına ilişkin devlet düzenlemesi de getirilecektir. Başkan ek olarak “Bireylerin İflası Hakkında” bir yasa çıkarılmasını da emretmiştir. Ayrıca, nüfus için 180 gün boyunca kamu hizmetleri tarifelerinin artırılması konusunda bir moratoryum getirilmesi ihtiyacı, dezavantajlı gruplar için piyasada konut kiralama maliyetinin sübvanse edilmesi konusu, sağlık ve çocuk konularını ele almak adına kamu ve özel kaynaklar tarafından finanse edilen “Kazakistan Halkı” adlı bir kamu fonu kurulduğunu da dile getirmiştir.
Cumhurbaşkanı Tokayev ayrıca hükümete sıvılaştırılmış gazın elektronik ticaret platformları aracılığıyla satışına tam geçişin 1 yıl ertelenmesi talimatını vermiştir. Tekel karşıtı kuruluşa, İş Kanunu’nun 119. Maddesi uyarınca 180 gün boyunca sıvılaştırılmış gaz için geçici bir fiyat düzenlemesi getirmesi talimatını vermiştir. Bölgelerdeki nüfus için azami fiyatların geçen yılın sonundaki fiyat seviyesini geçmemesi gerektiğini söyleyen Tokayev, Başsavcılığa, Rekabeti Koruma Dairesi ile birlikte, fiyat danışıklılığı ve diğer rekabete aykırı eylemler hakkında soruşturma yürütmesi ve sonuçların 20 gün içerisinde rapor edilmesi talimatını vermiştir.
Alınan bu kararlar da protestoları durdurmaya yetmemiştir. Hesaplama firması UxC’ye göre, yaşanan olaylar sonucunda dünya uranyum fiyatı yükselmiştir. RIA Novosti’nin verilerine göre ise 5 Ocak 2022 Çarşamba günü fiyatlar % 8 artarak 42 dolardan 45.25 dolara yükselmiştir. Kazakistan, dünya uranyumunun % 40’ından fazlasını üretmektedir. Dünyanın en büyük uranyum üreticisi olan Kazatomprom’un Londra Menkul Kıymetler Borsası’ndaki hisseleri % 11 düşmüştür. Uranyum Eylül 2021’de neredeyse dörtte bir oranında artmıştır.
Ek olarak şu hususu da belirtmekte fayda vardır. Yapılan protestolar 5 Ocak gecesinde Almatı’da polisle çatışmalara dönüşmüştür. İnsanlar şehrin idari binalarını ve meydanlarını işgal etmişlerdir. Cumhurbaşkanı Tokayev, önce Almatı ve Mangistau bölgesinde sonra ülke genelinde olağanüstü hal ilan etmiştir. 5 Ocak sabahı Cumhurbaşkanı Akorda’da acil bir toplantı yapmış ve hükümeti görevden almış, olayların nedenlerinin belirlenmesi, tüm suçluların bulunması ve cezai ve idari sorumluluğa getirilmesi talimatlarını vermiştir. Hükümet sıvılaştırılmış petrol gazı için 180 günlük bir sınır belirlemiştir. Bunun dışında bölgeye göre fiyat uygulaması talimatı verilmiştir. Buna göre Aktöbe, Atyrau ve Mangistau bölgelerinde benzin fiyatlarının litre başına 50 tenge (uzak bölgelerde <200 km’den fazla> 55 tenge, Çimkent, Doğu Kazakistan, Zhambil, Batı Kazakistan, Kızılorda ve Türkistan bölgelerinde litre başına 60 tenge <uzak bölgelerde 65 tenge>, Almatı’da litre fiyatı 65 tenge, Nur-Sultan, Akmola, Almatı, Kostanay, Karaganda, Pavlodar, Kuzey Kazakistan bölgelerinde litre başına 70 tenge <uzak bölgelerde 75 tenge> olacaktır. Ayrıca, Cumhurbaşkanı, Zhanaozen’de yeni bir gaz işleme tesisinin inşası için hazırlıkları hızlandırmıştır.
Akaryakıt ve madeni yağlar alanındaki çalışmaların 6 ay içinde tamamlanmaması durumunda suni fiyat düzenlemesine devam edileceğini söyleyen Tokayev: Her yıl vatandaşlarımız ve girişimcilerimiz akaryakıt ve madeni yağların üretim ve dağıtım sisteminde şeffaflık eksikliğinden muzdarip. Hatta akaryakıt fiyatlarını altı ay boyunca manuel olarak düzenlemek zorunda kalıyoruz demiştir.
Olayların tamamen durulmasının ardından Tokayev, Samruk-Kazyna’nın gaz sektöründeki çalışmalarında reform yapılması gerektiğini ifade etmiştir. İşadamlarıyla yaptığı toplantıda Başkan, hükümetin petrol ürünleri, telekomünikasyon piyasası, ilaç ve bir dizi başka alanın arzını düzenlemesi gerektiğini vurgulamıştır. Samruk-Kazyna reformunun bir parçası olarak, iç piyasaya gaz arzına öncelik verilmelidir. Sadece girişimciler değil, bölgelerin akimleri de hükümete ve hatta bana endüstriyel projelerin uygulanması için gaz ayırmaya çağırıyor. Ve gaz yok. Artık doğalgazı yerli üretimi başlatmak için kullanmak yerine ihraç etmesine izin verilmiyor diyerek sözlerine devam etmiştir.
Kaynakça
Sputniknews, (2022). Астаналықтар Жұмыс Істеп Тұрған Банкоматтардан Қолма-Қол Ақшаны Жаппай Алып Жатыр. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220106/19068683/elorda-bank-foto.html
Sputniknews, (2022). Энергетика Министрі АИ-92 Бензинінің Құны Литріне 182 Теңге Болған Кезде Сұйытылған Газдың Литріне 127 Теңге Болуға Тиіс Екенін Мәлімдеді. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220103/19041753/TMD-gaz-ministr.html
Sputniknews, (2022). Энергетика Министрі Мағзұм Мырзағалиев Газ Бағасы Бойынша Жоспардан Тыс Баспасөз Мәслихатын Ұйымдастырды. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220103/19041333/energetika-ministr-gaz-video.html
Sputniknews, (2022). Қазақстан Басшысы Облыс Әкімдерінен Елдік Жобаларды Жүзеге Асыруға Газ Жетіспейді Деген Шағымдар Түсетінін Айтты. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220121/19192907/gaz-eksport-toqaev.html
Sputniknews, (2022). Қазақстан Жанар-Жағармай Бағасын Жарты Жыл Бойы Қолдан Реттеуге Мәжбүр Болып Отыр. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220111/19111275/Zhanarmay-bagany-retteu.html
Sputniknews, (2022). Қазақстандағы Тәртіпсіздіктерге Байланысты Уран Бағасы Сегіз Процентке Қымбаттады. Erişim adresi:
https://sputnik.kz/economy/20220106/19067761/qazaqstan-uran-baga.html
Sputniknews, (2022). Мемлекет Басшысының Тапсырмасымен Жаңаөзен Қаласында Жаңа Газ Өңдеу Зауытының Құрылысына Дайындық Жұмыстары Жеделдетілді. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220106/19071565/onir-gaz-litr-tenge.html
Sputniknews, (2022). Мырзағалиев Энергетика Министрлігінің Басшысы Қызметін Шамамен Үш Ай Атқарса Да, Болып Жатқан Жағдай Үшін Өзінің Жауапкершілігін Сезінетінін Мойындады. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220103/19042261/ministrlik-gaz-baga.html
Sputniknews, (2022). Президент Бас Прокуратураға Бәсекелестікті Қорғау Агенттігімен Бірлесіп, Бағалық Сөз Байласу Мен Өзге Де Бәсекелестікке Қарсы Іс-Әрекеттерге Қатысты Тергеу Жүргізуді Тапсырды. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220105/19052252/syiytylgan-gaz-elektrondy-sauda.html
Sputniknews, (2022). Президент Болған Оқиғаның Себептерін Анықтап, Кінәлілердің Бәрін Тауып, Қылмыстық Және Әкімшілік Жауапкершілікке Тартуды Тапсырды. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220106/19071208/Toqaev-ukimetke-tapsyrma.html
Sputniknews, (2022). Президент Мұнай Өнімдерінің Бағасына Мемлекеттік Реттеуді 180 Күнге Енгізуді Тапсырды. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220105/19051994/Gaz-benzin-dizel.html
Sputniknews, (2022). Тоқаев Үкімет Мүшелерінің, Президент Әкімшілігі Қызметкерлерінің Және Басқа Да Жауапты Органдар Өкілдерімен Елдегі Жағдайды Талқылайды. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220104/19047626/Tokaev-el-zhiyn.html
Sputniknews, (2022). Үкімет Бензин Мен Дизель Отынының Жаңа Бағасын Жариялады –Ол Алдағы Жарты Жылда Осы Деңгейде Сақталады. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220106/19072226/Benzin-dizel-otynyny-baga.html
25/01/2022
ORTA ASYA’DA ELEKTRİK KRİZİ
Kazakistan Elektrik Şirketi KEGOC’un yaptığı açıklamaya göre, saat 13.39 itibarıyla Almatı eyaletinde elektrik kesintisi sorununun çözümü esnasında tüm elektrik hatları yeniden açılmıştır. Açıklamada, ülkenin güney kesiminde yaşanan toplu elektrik arızasının ardından Almatı eyaletinde elektrik erişiminin sağlandığı, diğer kentlerde ise çalışmaların devam ettiği duyurulmuştur.
Özbekistan Enerji Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre ise Kazakistan’da Almatı, Çimkent, Taraz, Türkistan illerinde ve çevre bölgelerde yaşanan elektrik kesintilerine bağlı olarak Kırgızistan ve Özbekistan’ın elektrik şebekesinde de kesintiler olmuştur. Açıklamada Kazakistan’daki kazanın Orta Asya Ortak Elektrik Şebekesi’ne bağlı olan Özbekistan elektrik şebekesini olumsuz etkilemesi sonucunda Kazakistan’dan gelen hattaki voltajın değişmesi nedeniyle Taşkent ve Sirderya elektrik santrallerindeki koruma sistemlerinin otomatik faaliyete geçmesiyle santraller durdu. Bunun sonucunda ise Taşkent, Fergana, Andican, Namangan, Sirdarya, Cizzah, Semerkant, Nevai ve Kaşkaderya bölgelerinde elektrikler kesildi. Şu anda, her bir termik santrali komşu devlet elektrik şebekelerinden ayırarak bağımsız olarak faaliyete geçirilmesiyle ilgili çalışmalar sürüyor. ifadelerine yer verilmiştir.
Özbekistan’da bu kesintiler nedeniyle başkent Taşkent’te metro seferleri durdurulmuştur. Geniş çaplı elektrik kesintilerinin ardından ülkenin bazı bölgelerine elektrik verilmeye başlanmıştır. Özbek Enerji Bakanlığı, Taşkent’teki Çarvak, Hocakent ve Tavaksay, Nevai’deki Nevai, Karakalpakstan’daki Tahiataş ve Fergana’daki Fergana termik santrallerin yeniden faaliyete geçmesiyle elektrik probleminin çözüldüğünü açıklamıştır.
Elektrik kesintisinin ardından geçici olarak faaliyet dışı bırakılan Özbekistan havaalanlarının yeniden açıldığı ifade edilmiştir. Ayrıca teleferiklerde mahsur kalan 80 kişinin ekiplerce kurtarıldığı da aktarılmıştır.
Kırgızistan’ın tüm bölgelerinde de yerel saatle 12.00 sularında yaşanan elektrik arızasının yarısından fazlası 15.00 sularında giderildiği söylenmiştir. Enerji Bakanı Doskul Bekmurzayev, gazetecilere yaptığı açıklamada, Sovyetler Birliği döneminde kurulan Orta Asya Ortak Elektrik sisteminde ilk kez “acil bir durum” yaşandığını belirtmiştir. Bekmurzayev, komşu kardeş ülkelerle araştırma komisyonu kuracaklarını ve bu arızanın nereden kaynaklandığını inceleyeceklerini aktarmıştır.
Kesintiler, üç ülkede 40 milyondan fazla insanı etkilemiştir.
Özbekistan Enerji Bakanlığı Basın Sekreteri Elmira Bekmurodova yaptığı açıklamada Orta Asya’da meydana gelen elektrik sorununun, dünya elektrik endüstrisi tarihindeki en büyük kaza olmadığını dile getirmiş, 14 Ağustos 2003’te ABD’de 55 milyon, 30-31 Temmuz 2021’de Hindistan’da 650 milyon, 9 Ocak 2021’de ise Pakistan’da 200 milyon kişinin elektriksiz kaldığını hatırlatmıştır.
Elektrik kesintisinin yaşandığı gün bazı bölgelere elektrik verilmeye başlanmıştır. Ancak olayın ardından 2 gün sonra bile bazı yerleşim bölgelerine hala elektrik sağlanamamıştır. Ülkelerdeki büyük çaplı elektrik kesintisinin sonuçları hala tam olarak giderilemezken, sorun henüz açıklanmayan ekonomik kayıplara yol açmıştır.
Özbekistan kesintinin sebebi olarak Kazakistan’da meydana gelen sorunu işaret ederken, Kazakistan ise kesintiye Kırgızistan ve Özbekistan’daki dengesiz elektrik tüketiminin neden olduğunu dile getirmiştir.
Kaynakça
BBC, (2022). Борбордук Азияда Үч Өлкөдө Электр Эмнеге Жапырт Өчтү? Erişim adresi: https://www.bbc.com/kyrgyz/entertainment-60136619
İlkha, (2022). Kazakistan, Kırgızistan Ve Özbekistan’ın Bir Çok Bölgesini Enerjisiz Bırakan Büyük Elektrik Kesintisinin 40 Milyon Kişiyi Etkilediği Belirtildi. Erişim adresi: https://ilkha.com/guncel/orta-asya-daki-elektrik-kesintilerinden-40-milyon-kisi-etkilendi-184929
Saidov, B., (2022). Qozog‘İston Markaziy Osiyoda Ommaviy Elektr Uzilishi Sababini Ma’lum Qildi. Erişim adresi: https://qalampir.uz/uz/news/k-ozogiston-markaziy-osiyeda-ommaviy-elektr-uzilishi-sababini-ma-lum-k-ildi-54160
Sputniknews, (2022). Борбор Азия Мамлекеттери Жарыксыз Калды. Учурда Эмне Болуп Жатат. Erişim adresi: https://sputnik.kg/20220125/borbor-aziya-zharyk-ochtu-1061502888.html
TRT Avaz, (2022). Orta Asya’da Elektrik Krizi: Enerji ve Ülke Güvenliği Gündemde. Erişim adresi: https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/orta-asyada-elektrik-krizi-enerji-ve-ulke-guvenligi-gundemde/61f2690301a30a1a648e1f26
TRT Avaz, (2022). Orta Asya Ülkelerinde Toplu Elektrik Kesintileri Yaşanıyor. Erişim adresi: https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/orta-asya-ulkelerinde-toplu-elektrik-kesintileri-yasaniyor/61efc0f601a30a3248ed4761
TRT Avaz, (2022). Orta Asya’yı Vuran Elektrik Kesintisi: Arıza Giderildi. Erişim adresi: https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/orta-asyayi-vuran-elektrik-kesintisi-ariza-giderildi/61efda0201a30a3248ed476a
KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİ
23/01/2022
KIRGIZİSTAN’A NÜKLEER SANTRAL PROJESİ
Rus devlet kuruluşu Rosatom ile Kırgızistan Enerji Bakanlığı arasında Kırgız Cumhuriyeti’nde düşük kapasiteli bir nükleer santral inşası konusunda işbirliği mutabakatı imzalanmıştır. RIA Novosti tarafından açıklanan belgeye göre Rosatom Genel Müdürü Alexei Likhachev ve Enerji Bakanı Doskul Bekmurzaev tarafından imzalanan anlaşma, RITM-200H reaktör ünitesi temelinde bir nükleer santral inşa edileceğini göstermektedir. Mutabakat ayrıca Kırgızistan’da nükleer altyapının geliştirilmesini ve nükleer enerjinin barışçıl kullanımı için bilimsel ve teknik personelin eğitimini de ele almaktadır. Bakan Yardımcısı Tilek Aitaliev, Çevre dostu enerji kaynakları dünya çapında çok önemli. Kırgızistan bu alanda bir kenarda durmak istemiyor. Rosatom ile işbirliğinin ülkemizin enerji, ekonomi ve sanayiyi geliştirmesine yardımcı olacağını umuyoruz demiştir. Likhachev ise Kırgızistan’da nükleer santral gibi bir tesisin varlığının ülkeyi elektrik açısından daha bağımsız hale getireceğini, aynı zamanda Orta Asya bölgesindeki araştırma projelerinin sayısını artıracağını söylemiştir.
Kaynakça
Kırım Haber Ajansı, (2022). Rusya, Kırgızistan’da Küçük Nükleer Santral Kuracak. Erişim adresi: https://qha.com.tr/haberler/rusya-kirgizistan-da-kucuk-nukleer-santral-kuracak/369393/
Sputniknews, (2022). “Росатом” Корпорациясы Кыргызстанга АЭС Курууга Ниеттенүүдө. Erişim adresi: https://sputnik.kg/20220121/rosatom-aehs-kyrgyzstan-kurulush-1061403287.html
ÖZBEKİSTAN CUMHURİYETİ
04/01/2022
BUHARA’DA YENİ TERMİK SANTRAL DEVREYE GİRDİ
Enerji Bakanlığı’nın yapmış olduğu açıklamaya göre, Buhara bölgesinde 270 MW kapasiteli bir termik santralin ilk ünitesi devreye girmiştir. İstasyon, Özbekistan’daki tek elektrik şebekesine bağlanmış, ve güç sağlamaya başlamıştır. Bu termik santral Buhara bölgesi için ilktir. Santralin yılda 2.2 milyar KW saat elektrik üretmesi beklenmektedir.
Yeni istasyon, Türk şirketi Aksa Enerji ile kamu-özel ortaklığı temelinde inşa edilmiştir. Raporda, termik santralin gaz pistonlu cihazlara dayandığı ve yılda 260 milyon m3 doğalgaz tasarrufu sağlayacağı belirtilmiştir. Tasarruf edilen doğalgaz, 450.000 eve elektrik sağlayacak olan ek 900 milyon KWh elektrik üretebilecektir. İnşaat sırasında 500 kişiye istihdam sağlanırken, proje ilçede 100 yeni istihdam yaratmıştır.
Shavkat Mirziyoyev’in Buhara bölgesinde rüzgar, güneş ve termik santraller kurulacağını söylediği hatırlanacak . “1.6 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım pahasına dört rüzgar, güneş ve termik santral inşa edilecek. Bu santraller yılda 6,3 milyar kilovat saat ya da eyaletin ihtiyacının iki katı kadar enerji üretiyor. Özellikle 2023 yılında Peshku ve Gijduvan’da toplam 1.000 megavat kapasiteli iki rüzgar santrali inşa edilecek” dedi.
Kaynakça
Сташкина, Е., (2022). В Узбекистане Запускают Новую Теплоэлектростанцию. Erişim adresi: http://www.news-asia.ru/plugins/news/view/category/society/id/15211
Daryo, (2022). Buxoroda 270 Megavattlik IES İshga Tushirildi. Erişim adresi: https://daryo.uz/2022/01/04/buxoroda-270-megavattlik-ies-ishga-tushirildi/
Газета, (2022). Buxoro Viloyatida 270 Mvt Quvvatga Ega IES İshga Tushirildi. Erişim adresi: https://www.gazeta.uz/oz/2022/01/05/aksa-powerplant/
Sputnik, (2022). Buxoroda Yangi IES İshga Tushdi. Erişim adresi: https://oz.sputniknews-uz.com/20220104/buxoroda-yangi-ies-ishga-tushdi—video-22077099.html
Xabardor, (2022). Buxoroda Quvvati 270 Mvt Bo‘Lgan Yangi IES İshga Tushirildi. Erişim adresi: https://xabardor.uz/uz/post/buxoroda-quvvati-270-mvt-bolgan-yangi-ies-ishga-tushirildi
08/01/2022
RUSYA’YA GAZ ARZI DURDURULDU
Özbekistan Enerji Bakanlığı’nın basın servisi tarafından yapılan açıklamada komşu ülkelere gaz arzının kapatıldığına yer verilmiştir.
Özbekistan yönetiminin Rusya’ya doğalgaz ihracatını tamamen durdurma kararını alması, Kazakistan’ın Mangıstav eyaletinde 2 Ocak 2022 tarihinde akaryakıt fiyatlarındaki artan zam nedeniyle başlayan protestolardan 5 gün sonra Rus haber ajansı İnterfax’ın internet sitesinde yer almıştır.
Azatlık Radyosu (Radio Free Europe / Radio Liberty) Özbekistan Servisi’nin 7 Ocak 2022 tarihinde aktardığına göre Özbekistan Enerji Bakanlığı tarafından, “Şu anda Rusya Federasyonu’na gaz tedariki yapılmamaktadır. Ayrıca Rusya için 2022 yılı kapsamında bir planımız yok.” açıklaması yapılmıştır.
Gazprom’a göre Özbekistan, 2018’de Rusya’ya 3.8 milyar m3, 2019’da 4.9 milyar m3 doğalgaz satmıştır. Ancak 2020 yılında Rusya’ya mavi yakıt ihracatı durdurulmuş ve Özbekistan ithalatçıya ihracatçı konumuna gelmiştir. Aynı zamanda Çin’e yapılan ihracat da artmıştır. Çin Halk Cumhuriyeti Gümrük İdaresi’ne göre 2020 senesinde 3.27 milyar m3, 2021’in 10 ayında ise 4.02 milyar metre3 mavi yakıt teslim edilmiştir. BP istatistiklerine göre Özbekistan’da gaz üretimi 2020’de %18 düşmüştür. 2019 senesinde 57.3 milyar m3 üretilirken bu rakam 1 yıl sonra 47 milyar m3’e ulaşmıştır. Aynı zamanda, tüketim sadece %3.4 oranında azalarak 44.4 milyardan 43 milyar m3’e düşmüştür. 2021 senesinin sonlarında Özbekistan GTL tesisinin açılış töreninde konuşan Cumhurbaşkanı Shavkat Mirziyoyev, gazın yurt dışına satılması yerine, halkın yerli işlemeden yararlanacağını söylemiştir.
Konuyla ilgili olarak Gazprom Başkan Yardımcısı ve Gazprom Export Genel Müdürü Yelena Burmistrova, Orta Asya ülkeleri artık çok hızlı gelişiyor. Bu öncelikle Özbekistan için geçerlidir. Bu ülkede tüketimde büyük bir artışa tanık oluyoruz. Devlet gazı kendi ihtiyacına göre yönlendireceği için tabii ki gaz alımları bir miktar azalacak demiştir.
Kaynakça
Акчабар (2022). Узбекистан Полностью Прекратил Экспорт Газа. Erişim adresi: https://www.akchabar.kg/ru/news/uzbekistan-polnostyu-prekratil-eksport-gaza/
Ведомости, (2022). Узбекистан Сообщил О Полном Прекращении Экспорта Газа. Erişim adresi: https://www.vedomosti.ru/business/articles/2022/01/16/904995-foxcon-hochet
Газета, (2022). O‘Zbekiston Rossiyaga Tabiiy Gaz Eksportini Qayta Tiklashni Rejalashtirmayapti — Energetika Vazirligi. Erişim adresi: https://www.gazeta.uz/oz/2022/01/06/gas/
Интерфакса, (2022). Узбекистан Прекратил Экспорт Газа Для Покрытия Пика Потребления Внутри Страны. Erişim adresi: https://www.interfax.ru/world/814078
Kaya, Ö., (2022). Özbekistan, Rusya’ya Gaz Arzını Tamamen Durdurdu. Erişim adresi: https://qha.com.tr/haberler/ozbekistan-rusya-ya-gaz-arzini-tamamen-durdurdu/366183/
Радио Азатлык, (2022). Узбекистан Полностью Прекратил Поставки Газа В Россию. Erişim adresi: https://rus.azathabar.com/a/31643477.html
Spot.uz, (2022). Oʻzbekiston Rossiyaga Gaz Yetkazib Berishni Butunlay Toʻxtatdi — Energetika Vazirligi. Erişim adresi: https://www.spot.uz/oz/2022/01/06/gas-stop/
Xabardor, (2022). O‘Zbekiston İchki Ehtiyojlarni Qondirish Maqsadida Tabiiy Gaz Eksportini To‘Xtatgan – Vazirlik. Erişim adresi: https://xabardor.uz/uz/post/ozbekiston-ichki-ehtiyojlarni-qondirish-maqsadida-tabiiy-gaz-eksportini-toxtatgan-vazirlik
Zarnews, (2022). O‘Zbekiston Rossiyaga Gaz Eksportini To‘Xtatdi. Erişim adresi: https://zarnews.uz/uz/post/ozbekiston-rossiyaga-gaz-eksportini-toxtatdi
TACİKİSTAN CUMHURİYETİ
18/01/2022
BRENT TİPİ HAM PETROLÜN FİYATI YÜKSELDİ
Duşanbe saatine göre 10:07 itibarıyla Kuzey Denizi karışımı varil 87.28 – 0,93 $ seviyesine yükselmiştir. Brent tipi ham petrolün fiyatı Ekim 2014’ten bu yana ilk kez varil başına 87 $ aşmıştır. Ruble pahalı petrol zemininde değerini kaybederek yatırımcılar arasında çekiciliğini kaybetmiştir.
Kaynak: Quote, (2022).
Kaynak: По данным БИР-Аналитик
Petrol piyasasındaki rekabet, Orta Doğu’da artan jeopolitik gerilimlerin bir sonucu olarak olası arz kesintilerinden dolayı gerçekleşmiştir. Abu Dabi’de bir grup Yemenli Husiler, petrol şirketi ADNOC’un depolarının yakınında üç petrol tankını havaya uçurmuş, 6 kişiyi yaralamış ve 3 kişiyi öldürmüştür. Patlamanın olduğu yerde yangın çıkmıştır. Abu Dabi’nin devlet petrol şirketi ADNOC, yerel ve uluslararası müşterilere ürün tedarikini kesintisiz sunmak için yeni planlar uyguladığını söylemiştir.
Yılın başından bu yana, 1 varil Brent’in fiyatı, esas olarak arz kıtlığı nedeniyle yaklaşık 10 $ artmıştır. OPEC+, Covid-19’un yayılması sonucu düşen petrol talebi nedeniyle geçen sene Mayıs ayından bu yana günlük üretimini 9.7 milyon varil azaltmıştır. 7 Ocak itibarıyla ülkedeki ticari stoklar Ekim 2018’den bu yana en düşük seviyesine ulaşmıştır. Ağustos 2021’den itibaren birlik, üretimi ayda 400.000 varil artırmıştır. Eylül 2022’nin sonuna kadar önceki seviyelere dönmeyi ummaktadır. Kotasyonların büyümesini engelleyecek ana nedenler, dünya pazarındaki arz fazlalığı ve farklı ülkelerdeki olası yeni kilitlenmeler nedeniyle talepteki düşüş olacaktır.
Kaynakça
APA, (2022). Стоимость Нефти Brent Впервые С 2014 Года Превысила 88 Долларов. Erişim adresi: https://apa.az/ru/bourse/stoimost-nefti-brent-vpervye-za-sem-let-prevysila-87-dollarov-468024/
Lenta, (2022). Цена На Нефть Достигла 87 Долларов Впервые За Семь Лет. Erişim adresi: https://lenta.ru/news/2022/01/18/brent/
Парламентская газета, (2022). Стоимость Барреля Нефти Brent Впервые За Семь Лет Превысила 87 Долларов. Erişim adresi: https://www.pnp.ru/economics/stoimost-barrelya-nefti-brent-vpervye-za-sem-let-prevysila-87-dollarov.html
риа новости, (2022). Стоимость Нефти Brent Впервые За Семь Лет Превысила 87 Долларов. Erişim adresi: https://ria.ru/20220118/khusity-1768325803.html
Quote, (2022). Цена Нефти Марки Brent Взлетела Выше $87 За Баррель Впервые За 7 Лет. Erişim adresi: https://quote.rbc.ru/news/article/61e64c829a79476e0c056cc3
Quote, (2022). Brent. Erişim adresi: https://quote.rbc.ru/ticker/181206
Sputnik, (2022). Нархи Нафти “Brent” Бори Аввал Дар Ҳафт Соли Охир Ба 87 Доллар Расид. Erişim adresi: https://sputnik-tj.com/20220118/naft-brent-ba-87-dollar-rasid-1044886314.html
Sputnik, (2022). ОПЕК+ Ақпанда Мұнай Өндіру Көлемін 400 Мың Баррельге Арттыру Туралы Шешім Қабылдады. Erişim adresi: https://sputnik.kz/economy/20220118/19164058/Munay-bagasy-kymbattady.html
TÜRKMENİSTAN
05/01/2022
DOĞALGAZ TAKAS ANLAŞMASI YÜRÜRLÜĞE GİRDİ
Azerbaycan, İran ve Türkmenistan 28 Kasım 2021’de Aşkabat’ta karşılıklı gaz tedariği (swap) konusunda üçlü bir anlaşma imzalamıştır. İmza, üç ülkenin cumhurbaşkanlarının huzurunda gerçekleşmiştir. Anlaşmaya göre Türkmenistan, İran üzerinden Azerbaycan’a senede 1.5-2 milyar m3 doğalgaz sağlayacaktır.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, anlaşmanın imzalanmasının ardından; Bundan sonra İran-Azerbaycan ilişkileri her alanda gelişmeye devam edecek. Bu tarihi bir belge İran-Azerbaycan ilişkilerinin ne kadar derin olduğunu bir kez daha gösteriyor. Azerbaycan Türkmen gazını İran üzerinden alacak. Bu üçlü işbirliği için çok iyi bir temel ve niyetimizi gösteriyor. Bu belge ekonomik ve enerji güvenliği açısından da büyük önem taşıyor. demiştir.
İran Petrol Bakanı Cevad Ovji İran, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Türkmenistan ve arasındaki doğalgaz takas anlaşmasının yürürlüğe girdiğini duyurmuştur. İran’ın kuzeydoğusundan 4-4.5 milyon m3 doğalgaz aldığını ve bunun Kuzey İran Gaz Şebekesi’ni güçlendirdiğini de sözlerine eklemiştir.
Bakan Ovji ayrıca, kuzeybatı İran’da da Azerbaycan Cumhuriyeti ile takas operasyonunun faaliyet gösterdiğini, bu durumun kuzeydoğu kesimlerinde kullanımın stabilize olduğunu göz önünde bulundurarak, Ulusal Gaz Şebekesindeki dengenin sağlanmasına katkıda bulunduğunu da ifade etmiştir.
Mehr haber ajansının haberine göre, Türkmenistan ihracat pazarlarına girmek için açık denizlere girmeyi hedeflemektedir. İran, güney sularına kolayca girip gazını ihraç edebildiği için burada önemli bir seçenektir ve gelecekte bu gerçekleşirse İran fayda sağlayacaktır. Tahran’ın yaptırımlarla karşı karşıya olduğu bir dönemde, bir Türkmen-İran kanalının kurulması, bölgedeki birçok gerginliğin sona ermesi ve iletişim kanallarının açılması için bir dönüm noktası olabilir.
Kaynakça
Anavatan Türkmenistan, (2022). İran, Türkmenistan Ve Azerbaycan Üçlü Doğalgaz Takas Anlaşması Yürürlüğe Girdi. Erişim adresi: https://www.atavatan-turkmenistan.com/tr/iran-turkmenistan-ve-azerbaycan-uclu-dogalgaz-takas-anlasmasi-yururluge-girdi/
Anavatan Türkmenistan, (2022). Türkmen Gazy Azerbaýjana İberilip Başlandy. Erişim adresi: https://www.atavatan-turkmenistan.com/turkmen-gazy-azerbayjana-iberilip-baslandy/
Amerika’nın Sesi, (2022). Türkmənistan İrandan Azərbaycana Qaz Mübadiləsinə Başlayıb. Erişim adresi: https://www.amerikaninsesi.org/a/t%C3%BCrkm%C9%99nistan-i%CC%87randan-az%C9%99rbaycana-qaz-m%C3%BCbadil%C9%99sin%C9%99-ba%C5%9Flay%C4%B1b-/6382542.html
Biznes Turkmenistan, (2022). Owji: Eýran Türkmen Gaz Alyş-Çalşygyny 10 Esse Ýokarlandyrmaga Taýýar. Erişim adresi: https://business.com.tm/tm/post/8092/owji-eyran-turkmen-gaz-alyshchalshygyny-10-esse-yokarlandyrmaga-tayyar
Mehr News Agency, (2022). Turkmen Gas Swap Operation Launched. Erişim adresi: https://en.mehrnews.com/news/182465/Turkmen-gas-swap-operation-launched
Turkmen Portal, (2022). Начались Своповые Поставки Туркменского Газа Через Иран В Азербайджан. Erişim adresi: https://turkmenportal.com/blog/43080/nachalis-svopovye-postavki-turkmenskogo-gaza-cherez-iran-v-azerbaidzhan
08/01/2022
A-98 BENZİN ÜRETİMİNE BAŞLANDI
Petrol ve gazdan sorumlu Bakanlar Kurulu Başkan Yardımcısı Şahım Abdrahmanov, Türkmenbaşı petrol rafinerileri kompleksinde yeni tip petrol ürünlerinin üretimine ilişkin çalışmalar hakkında bilgi vermiştir.
Türkmenistan şu anda ham petrolü rafine etmekte ve dünya pazarında rekabet edebilecek yüksek kaliteli ürünler üretmektedir. EURO-6 standartlarının kalite gereksinimlerini tam olarak karşılayan ve en yüksek çevre dostu olma özelliği ile öne çıkan yeni A-98 benzin üretimine başlanmıştır. Hollanda’nın Saybolt firmasının uluslararası laboratuvarında yapılan araştırmalar sonucunda, bu ürünlerin çevre gereksinimleri K5 normlarına ve EURO-6 standartlarına uygunluk sertifikaları verilmiştir. Halihazırda, Türkmen Standartları Ana Devlet Kurumu tarafından A-98 benzininin yeni bir petrol ürünü türü olarak devlet siciline girmesi ve uygunluk belgesi verilmesi için çalışmalar devam etmektedir.
EURO-6 benzininin temel olumlu özelliği, kükürt ve benzen gibi çok miktarda zararlı maddenin azaltılmasıdır. Yani ilk önce bileşenin hacmini azaltmak, aşındırıcı aktivitenin gelişmesini önlemek, ikincisi ise egzoz gazlarının toksit derecesini azaltmak anlamına gelmektedir. Genel olarak, çok sayıda otomobilin yoğunlaştığı büyük şehirler için büyük önem taşıyan karayolu taşımacılığının çevre üzerindeki etkisinin en aza indirilmesi söz konusudur.
Türkmenistan, petrol rafinerisinin modernizasyonuyla aktif olarak ilgilenmektedir. Ekim 2015’te LG International ve Hyundai Engineering konsorsiyumunun katılımıyla TCOR’da 4 yeni ünite inşa edilmiş ve devreye alınmıştır. Sonuç olarak, Mayıs 2016’da tesis işleme kapasitesini 10 milyon ton/yıl hidrokarbon hammaddesine çıkarmıştır.
Kaynakça
Anavatan Türkmenistan, (2022). Türkmenistan A-98 Benzin Üretimine Başladı. Erişim adresi: https://www.atavatan-turkmenistan.com/tr/turkmenistan-a-98-benzin-uretimine-basladi/
Biznes Turkmenistan, (2022). TNGIZT A-98 Kysymly Awtoulag Benzinini Öndürip Başlady. Erişim adresi: https://business.com.tm/tm/post/8087/tknpz-pristupil-k-proizvodstvu-avtobenzina-a98
Снг Сегодня, (2022). В Туркменистане Запустили Производство Автомобильного Топлива Марки А-98. Erişim adresi: https://sng.today/ashkhabad/20818-v-turkmenistane-zapustili-proizvodstvo-avtomobilnogo-topliva-marki-a-98.html
Fmg News, (2022). В Туркменистане Запустили Производство Автомобильного Топлива Марки А-98. Erişim adresi: https://www.fmgnews.info/76712-v-turkmenistane-zapustili-proizvodstvo-avtomobilnogo-topliva-marki-a-98.html
Turkmen Portal, (2022). В Туркменистане Начали Производить Экологичный Бензин Марки EURO-6. Erişim adresi: https://turkmenportal.com/blog/43140/v-turkmenistane-nachali-proizvodit-ekologichnyi-benzin-marki–euro6
15/01/2022
ÇALIK ENERJİ’DEN YENİ ENERJİ PROJESİ
14 Ocak’ta Bakanlar Kurulu toplantısında Başbakan Yardımcısı Charymurad Purchekov, Çalık Enerji, Sanayi ve Ticaret A.Ş., Türkmenistan’a rüzgar ve güneş enerjisi santrali olan alternatif bir enerji tesisi kuracağını açıklamıştır. Yeni tesis Türkmen gölü Altın Asır kıyılarında yakın gelecekte inşa edilecektir. Bu tesis enerji endüstrisinin kapasitesini artıracak, yeni istihdam alanları açacak ve yerli uzman personeller yetiştirecek olan proje ülke tarihinde benzersiz bir projedir.
Santralin 10 MW enerji üretmesi gerekmektedir. Türk şirketi, santralin devreye alınmasının yanı sıra, ülkenin Enerji Bakanlığı tarafından düzenlenen rekabetin plan ve koşullarına göre, Serdar santralinden 110 KW’lık bir iletim hattının döşenmesi için gerekli parça ve elektrik malzemelerini sağlayacaktır.
Yeşil enerji fırsatlarını kullanmak için projelere yönelik istisnai talepten bahseden Devlet Başkanı Berdimuhamedov, çevreye zarar vermeyen uygun maliyetli alternatif enerji tesislerinin inşasının, tüm planların başarılı bir şekilde uygulanmasına doğrudan katkıda bulunacağını vurgulamıştır.
Kaynakça
Anavatan Türkmenistan, (2022). Çalık Enerji, Türkmenistan’da Yeni Enerji Projesini Gerçekleştirecek. Erişim adresi: https://www.atavatan-turkmenistan.com/tr/calik-enerji-turkmenistanda-yeni-enerji-projesini-gerceklestirecek/
Biznes Turkmenistan, (2022). Çalık Enerji Построит В Туркменистане Гибридную Солнечно-Ветровую Электростанцию. Erişim adresi: https://business.com.tm/ru/post/8116/chal%C4%B1k-enerji-postroit-v-turkmenistane-gibridnuyu-solnechnovetrovuyu-elektrostanciyu
Снг Сегодня, (2022). Компания Çalik Enerji Sanayi Ve Ticaret A.Ş Построит В Туркменистане Объект Альтернативной Энергетики. Erişim adresi: https://sng.today/ashkhabad/20940-kompanija-calik-enerji-sanayi-ve-ticaret-a-postroit-v-turkmenistane-obekt-alternativnoj-jenergetiki.html
Yazar
