Avrupa’da alışılmadık derecede soğuk geçen bir kış ve Covid-19’dan kaynaklanan küresel bir toparlanma, güçlü talebi tetiklemişti ve doğal gaz stoklarını tüketmişti. Bunların akabininde ise, geçtiğimiz günlerde doğal gaz fiyatları 2014’ten bu yana en yüksek seviyelerine ulaştı. ABD doğal gaz fiyatları bir yıl öncesine göre iki katına çıkarken, Asya ve Avrupa’daki artış daha da büyüktü; Asya için dört kat, Avrupa için beş kat artış oldu. Avrupa’ya kış ayının erken gelmesi ve soğuk bir kış olması durumunda fiyatların daha da tırmanabileceği iddia ediliyor. Bunun yanı sıra elektrik fiyatları da artan doğal gaz fiyatlarıyla birlikte yükseliyor.
Peki, bu yükselişte rol alan faktörleri neler?
Bu faktörleri ele aldığımızda, doğal gaz stoklarının olması gerekenin altında olması ilk sırada geliyor. Özellikle Avrupa’da artan talep ve yaşanan arz problemleri nedeniyle doğal gaz stokları önceki senelere göre ciddi oranda düşüş yaşadı.
Doğalgaza yönelik talebin artmasında etkili olan bir diğer etmen ise LNG fiyatlarının oldukça yükselmesi. Özellikle Avrupa ve Asya’da LNG ‘ ye olan ciddi talep, LNG fiyatlarının artmasına sebep oluyor. Avrupa’daki doğal gaz spot fiyatları tarih boyunca Asya’daki fiyatlardan daha düşük seviyelerde kalmıştı, ancak Avrupa depolama stoklarını yeniden doldurmak ve dünyanın birçok noktasından esnek LNG arzını sağlamak için fiyatları yükseltti.
LNG piyasasındaki bu fiyat ve talep artışı ABD’nin güncel LNG ihracat kapasitesini 2,7 milyar feet küp/gün arttırmasına sebep oldu. Artan fiyatla birlikte ABD, doğalgazının yaklaşık yüzde 10 unu ve bir yıl öncesine göre yüzde 41 ini ihraç etti. ABD’nin doğal gazını LNG olarak ihraç etmesi, böylece yaz aylarında yeraltı depolarına yapılan gaz enjeksiyonunu sekteye uğrattı ve yerel stoklamanın düşmesine oldu.
Bunun yanı sıra, Ida Kasırgası, Meksika Körfezi’ndeki petrol ve gaz üretiminin %77’si hala çevrimdışı durumdayken, önemli miktarda gaz üretimini durdurdu. ABD hükümet istatistiklerine göre, doğal gaz stokları şu anda bir yıl öncesine göre %17 ve beş yıllık ortalamanın %7,4 altında. EIA tarafından yayımlanan aşağıdaki tabloda yıllara göre Amerika’da gazın yeraltı depolamasında stok durumu gösterilmiştir. Bu tabloya göre, geçen sene ile aynı talebin olduğu varsaydığımızda, 4 Eylül 2020’de 3.525 milyar feet küp olan depolama (çalışma gazı kapasitesi) bu sene yani 3 Eylül 2021 de 2.923 milyar feet küp civarında kaldığını görmekteyiz. (Tablo 2). Bu durumda ABD’de yaşanacak şiddetli bir kış fiyatların daha da artmasına sebep olabilir.
Diğer yandan Avrupa ve Asya’nın kışa hazırlık için gaz stok talebi gittikçe artıyor. Fakat Avustralya, Malezya, Nijerya, Cezayir, Norveç ve Trinidad ve Tobago da dahil olmak üzere birçok ülkedeki LNG ihracat tesislerinde yapılan sürekli plansız kesintiler yaşanıyor. Bu gelişmeler de ABD’nin LNG ihracatı artışını Avrupa için önemli kılıyor.
Boru hatlarından Avrupa’ya gelen akış miktarının arttırılması, Avrupa’da depoların yeniden dolması için en önemli çözüm olarak duruyor. Fakat Rus arzının sürekliliğini zayıf olması burada en büyük problemi oluşturuyor. Gazprom’un Ukrayna üzerinden ek gaz pompalamayı reddetmesi yüzünden ağustos ayının sonundan bu yana Almanya’da yeraltı depolama tesisleri Rehden ve Katharina’ya gaz pompalanmasının durması bu problemlere en güncel örnek olarak gösterilebilir.
Bu ayın başlarında ise Sibirya’daki bir kondensat tesisinde bir yangın patlak verdi ve Yamal-Avrupa boru hattı üzerinden doğal gaz arzını azalttı. Bu da Avrupa’nın stoklarını yeterince dolduramamasına etki eden bir diğer önemli faktör oldu.
Bunlara ek olarak, Rusya’nın Avrupa’ya doğal gaz ihracatını siyasi nedenle azaltarak Kuzey Akım 2’nin gerekliliğini vurgulamak isteyebileceği iddiaları da yer alıyor. Rusya tarafından yapılan açıklamada; Rusya’dan Avrupa’ya yapılan boru hattıyla yapılan gaz tedariği sorunlu ve siyasi nedenlerle değil, teknik nedenler dolayısıyla olduğu belirtildi.
Burada bir diğer önemli husus Rusya ile Almanya arasında yapılan Kuzey Akım 2 boru hattıdır. Kuzey Akım 2 doğal gaz boru hattının en kısa sürede devreye alınması Avrupa’da doğal gaz fiyatı parametrelerine denge getirebilir. Boru hattının kullanılmaya başlanmasıyla bu yılın sonuna kadar tam kapasite çalışmaya başlayabileceği de yetkililer tarafından ifade edildi. Rus gazını taşıyan Kuzey Akım 2 hattının faaliyete geçmesi doğal gaz piyasasındaki yükseliş trendini tersine çevirebilir ve piyasadaki fiyatların inişe geçmesine sebep olabilir.
Fiyatları rekor seviyelere çıkaran talep ve arz arasındaki mevcut dengesizlik sayesinde doğal gaz üretiminin önümüzdeki yıl önemli bir artış göstermesi bekleniyor. Özellikle kış boyunca artan gaz arzıyla birlikte gelecek yıl bir arz/ talep dengesinin sağlanması planlanıyor. Fakat fiyatların en azından kış ayı bitmeden eski seviyelerine dönmesi beklenmiyor.
Diğer yandan bazı uzmanlar mevcut yüksek fiyat seviyelerinin sürmeyeceğini düşündüklerini ve bu artışların biraz da spekülasyon kaynaklı olduğunu belirtiyorlar.
Doğal gaz fiyatlarının arttığı senaryoyu Türkiye açısından değerlendirdiğimizde, Türkiye’de boru hatlarından yapılan alımlar uzun süreli kontratlara sahip olduğundan gaz ithalat fiyatlarının Avrupa’daki kadar çok artması etkilemesi beklenmiyor. LNG ithalatı ise bir çözüm yolu olarak durmuyor çünkü LNG fiyatları Avrupa’da yüksek bir seviyeye ulaşmış durumda ve Türkiye’ye yapılacak LNG ithalatı enerji maliyetlerini ciddi ölçüde arttırabilir. Doğalgazın fiyatlarındaki bu artışın ise Türkiye’de de tıpkı Avrupa’da olduğu gibi kış aylarında doğal gaz ve elektrik faturalarına zam olarak yansıması kaçınılmaz duruyor.
Fatih Marangoz
Yazar
