Prof. Dr. Mustafa İLBAŞ / Gazi Üniversitesi / Ankara
Enerji ekonomi ve siyasetin gündemini belirlemeye devam ediyor. ABD kaya gazı devrimini gerçekleştirerek, toplam gaz üretiminin dörtte birini kaya gazından sağlayarak ekonomik olarak büyük bir avantaj sağlamış durumda. Tabii ki kaya gazının dünya genelinde yaygınlaşması ve ticarileşmesi mevcut gaz üreticisi ülkeleri ve bu işten büyük paralar kazanan siyasi ve ekonomik yapıları da derinden etkilemiştir.
“Kaya gazı (Shale gas) nedir” son zamanlarda sıkça gündeme gelen bu konuyu sizlerle paylaşıp ülkemiz açısından değerlendirmek istedim. Kaya gazı; kayaların(kayaçların) içine sıkışmış halde bulunan gaz(doğalgaz) olarak tanımlanabilir. Gazın içinde kaldığı kayalar geçirgen olmadığından kalan gazı toplamak ve çıkarabilmek için dışarıdan müdahale gerekiyor. Yatay sondaj yöntemi veya Hidrolik çatlatma yöntemi ile kayaçlar arasında kalan gaz yüzeye çıkarılabiliyor.
”Kaya gazı nasıl çıkarılıyor” kısaca bunu özetleyelim. Kaya gazı çıkarmanın iki yöntemi var; Hidrolik Çatlatma(Hydraulic Fracturing) yöntemi ve Yatay Sondaj(Horizantal Drilling) yöntemi. Bu yöntemlerle kaya gazı çıkarmanın çevreye olumsuz etkileri de var. Bu sebeple kaya gazı çok önceden beri bilinmesine rağmen çıkarılması gecikmiştir. Kaya gazı çıkarımı depremleri tetikleme, sera gazı emisyonunu artırma ve kuyuya basılan su nedeniyle yeraltı su kaynaklarını kirletme riski gibi çevresel sorunlara yol açmaktadır.
”Dünyada kaya gazı ne durumdadır” Bilinen rezervlere bölgesel olarak bakıldığında Dünya’da doğal gaz rezervleri ile kaya gazı rezervleri Ortadoğu hariç benzerlik göstermektedir. İlk kaya gazını çıkaran ABD’de 34 eyalette toplam 500 bin civarında kaya gazı kuyusu faaliyettedir. İlk kaya gazı kuyusu, 1981 yılında ABD’nin Texas eyaletinde açılmıştır. 1995’den itibaren de, yatay sondaj ve hidrolik çatlatma yöntemiyle kaya gazı üretimi önemli miktarda artırılmaya başlanmıştır.
ABD’de bugüne kadar, kaya gazı bulmak için 20.000 civarında kuyu açıldığı tahmin edilmektedir. Verilere göre tespit edilen dünya kaya gazı rezervi 187 trilyon m3, üretilebilir gaz rezervi ise 163 trilyon m3’dür. Kaya gazı rezervi bakımından Çin 36 trilyon m3’lük rezerv ile birinci sırada yer alırken ABD, Arjantin, Brezilya, Polonya, Fransa yüksek potansiyele sahip ülkeler olarak onu takip etmektedirler. ABD kaya gazı rezervi 24 trilyon m3 olarak tahmin edilmektedir ve üretimini hızla arttırmaktadır. Örneğin 1996 yılında 8.5 milyar m³ kaya gazı üretimi yapılırken, bu miktar 2006 yılında 31 milyar m³ olarak gerçekleşmiştir. Bu gün ise toplam gaz üretiminin dörtte birinden fazlasını kaya gazından temin etmektedir. Bu rakam yakında daha da artacaktır. Bu durum ABD’de gaz fiyatlarına olumlu yansımış gaz fiyatları AB’nin üçte birine kadar gerilemiştir. Diğer taraftan ABD her yıl yaklaşık olarak 100 milyar m3 LNG ithalatı yaparken, 2011 yılından itibaren bu rakam 20 milyar m3 değerine kadar düşmüştür. Yani ABD, kaya gazı sayesinde LNG ithalatını %80 oranda azaltmıştır.
2020 yılında ABD’nin toplam doğal gaz üretiminin yarısının kaya gazından sağlanacağı tahmin edilmektedir. Bu durum sadece ABD ekonomisini değil dünya gaz fiyatlarını da etkilemektedir. Kaya gazı üretimi doğal gaz fiyatlarını da düşürebilecek potansiyele sahiptir. Bu durum ise doğal gazı ekonomik ve siyasi bir silah olarak kullanan Rusya’nın işine gelmemektedir. ABD’deki gelişmeler, daha evvel çevresel kaygılar nedeniyle kaya gazı üretimini durduran, yasaklayan veya erteleyen İngiltere, Polonya ve Almanya gibi ülkelerde yeniden çalışma başlatılmasına, yasakların kaldırılması veya yumuşatılmasına neden olmuştur.
”Türkiye’de Kaya Gazı ne durumdadır” TPAO’nun araştırma ve açıklamalarına göre kaya gazı ile ilgili farklı havzalarda ve bölgelerde, ”unconventional” kaynak potansiyeline sahip jeolojik bölgeler bulunmaktadır. TPAO’nun yapmış olduğu araştırmalara göre, Diyarbakır, Erzurum ve Trakya’da kaya gazı-petrol sahalarının varlığı tespit edilmiştir.
ABD Enerji Ajansı(EIA)’nın hazırladığı bir raporda ise, “Türkiye’nin kurtarılabilir kaya gazı kaynaklarının miktarı” hesaplanmış ve tablo olarak verilmiştir. Buna göre Türkiye kaya gazı rezervine sahip fakat çok zengin olmayan ülkeler arasındadır. TPAO, BP ile ortak olarak öncelikle daha yüksek rezerve sahip olan Diyarbakır ile Batman arasında bulunan Sarıbuğday bölgesinde ilk kaya gazı sondajına başlamıştır. Eğer her şey yolunda giderse, üretime ancak on yıl sonra geçilebileceği söylenmektedir.
Sonuç olarak; Yapılan araştırma ve incelemelere göre, Türkiye’de kaya gazı üretiminin gerçekleşebilmesine yaklaşık on yıl gibi uzun bir süre gerekmektedir. Yani Türkiye hemen başlasa bile yakın tarihte üretim mümkün gözükmemektedir. Ancak her şeye rağmen Ar-Ge çalışmaları, inceleme, araştırma ve sondaj çalışmaları ile teknik ekipman ve altyapı çalışmaları devam ettirilmelidir. Kaya gazı potansiyeli yüksek olmamakla birlikte doğal gaz rezervlerinden çok yüksek olduğu da göz önüne alınmalıdır. Türkiye kaya gazı kaynaklarını ekonomisine kazandırmayı planlamalı ancak uçuk hayallere de kapılmamalıdır.
Yazar
