Oğuzhan AKYENER

TESPAM Başkanı

Filistin ile İsrail arasında BM önderliğinde kurulan Gazze’nin Yeniden İnşası Mekanizması (YİM) kapsamında, 2014 yılından bu yana Gazze’de yaklaşık 1194 proje gerçekleştirilmiştir. Sağlık, konut, yol ve altyapı inşası, su, enerji, eğitim ve tarım gibi alanları kapsayan bu projelerden, 628 projelik gerçekleştirme oranı ile en büyük payı konut inşası sektörü almıştır.

Enerji alanına bakıldığında ise onaylanan 19 projenin sadece 5 tanesinin tamamlanabildiği, 6 tanesinin ise inşaat aşamasında olduğu açıklanmıştır. Bu projelerin de çoğunun elektrik iletim ve dağıtım sistemleri gibi alanlarda olduğu bilinmektedir.

Yani hepsi tamamlandığında dahi, Filistin’in enerji problemi zaten çözülmeyecek, aksine enerji erişimi arttığı için, talebi artacaktır. Talebinin artması demek de, elektrik ithalatı yaptığı İsrail’e daha fazla bağımlı olması anlamını taşıyacaktır.

Peki diğer alanları bir kenara bırakırsak, acaba Filistin’in enerji konusundaki sorunları, YİM gibi neredeyse tamamen İsrail’in kontrolünde olan bir yapı ile çözülebilecek midir?

Sorunun cevabı, sorma biçiminden de anlaşılacağı üzere, “tabiki hayır!”dır.

Peki en başından beri Filistin’in tek ciddi savunucusu olan ve artık medeniyet coğrafyasında etkin olmak isteyen yeni Türkiye, bu konuda neler yapabilecektir?

***

Öncelikle Filistin’in genel enerji denklemi incelendiğinde;

• Filistin’in yaklaşık yıllık enerji tüketimi 5 milyar kwh civarındadır.
• Bu miktar ulaşım, sanayi, konut, elektrik üretimi gibi kalemleri kapsamaktadır.
• Kişibaşına düşen tüketim ise 1,8 kwh civarındadır. Yani sanayi, teknoloji vb. alanlarda geri kalındığı için, bu oran bölgesel ortalamanın altında kalmıştır.
• Mevcut tüketime nazaran, yerli imkanlar ile bu ihtiyacın ancak %10’luk bir kısmı üretilebilmektedir.
• Bu %10’luk kısım kapsamında da, var olan fosil yakıtlı santrallerden üretilen elektriğin hammaddesi ithal edilmektedir.
• Diğer %90’lık kısmın büyük bir çoğunluğu da, yüksek tarifeler ile (hatta bölgedeki en yüksek tarifeler ile) İsrail’den karşılanmaktadır.
• Yani bağımsız Filistin!, diğer konularda da olduğu gibi, neredeyse %90 oranında İsrail’e bağımlıdır.

Yukarıda vurgulandığı gibi, YİM kapsamında elektrik nakil ve dağıtım hatlarındaki iyileştirmeler, yerli kaynaklar bulunmadığı müddetçe, sadece refah seviyesini biraz arttırmaya yarayacak, onun dışında Filistin’in İsrail’e bağımlılığını daha fazla arttırmaktan öteye geçemeyecektir.

Peki Filistin’de keşfedilmiş hiç kaynak yok mudur?

Vardır!

Harita 1: Gazze Deniz Sahası

Yukarıdaki haritadan da anlaşılacağı üzere, Gazze kıtasahanlığı kapsamına giren 3 adet keşfedilmiş (hatta kırmızı ile gösterilenler üretime alınmış) saha bulunmaktadır. Bunlar İsrail’in üretmeye devam ettiği 20 milyar m3’lük tahmini rezervi ile Noa Sahası, 12 milyar m3’lük rezervi ile Mari sahası ve Filistin’in değerlendiremediği Gazze Sahasıdır.

Diğer sahaları bir kenara bırakarak, Gazze Sahasına odaklanıldığında;

• Saha 1999 yılında keşfedilmiştir.
• Gazze’ye yaklaşık 35 km uzaklıkta bulunmaktadır.
• 30 milyar m3’lük bir rezerve sahip olduğu düşünülmektedir.
• Su derinliğinin ortalama 300 metre olduğu bilinmektedir.
• Saha keşfi sonrası üretime alınacak ve yapılan üretim İsrail’e satılacak iken, İsrail’de keşfolunan Tamar Sahası sebebi ile İsrail yapılan gaz satış anlaşmasından vazgeçmiş ve bu durum proje ile ilgili son yatırım kararının alınmasına engel olmuştur.
• Filistin ve İsrail ile yapılacak görüşmeler neticesinde, uygun pazar bulunması durumunda, bu saha da geliştirilerek üretime alınabilecektir.

Peki böyle bir sahadan yaklaşık olarak nasıl bir gaz üretimi sağlanabilecektir?

Bu soruya cevap olarak, civardaki benzer sahaların da özellikleri ile karşılaştırma yaparak, sahanın ilgili müzakere süreçleri de dikkate alındığında, en iyi ihtimalle 2025’te üretime alınabildiği varsayılarak bir tahmini yaklaşımda bulunulduğunda; aşağıdaki grafikten de görüleceği üzere bir üretim profili elde edilebilecektir.

Grafik1: Gazze Sahasının Üretim Profili

Hazırlanan grafikten de anlaşılacağı üzere,  İsrail tarafından uygun dağıtım ve nakil izinleri alındığı taktirde, üretilecek gaz Filistin’in enerji bağımsızlığını (Filistin’in toplam mevcut enerji tüketiminin gaz eşdeğerinin bugün için 0,45 milyar m3 civarında olduğu ve bunun belli bir oranda artacağı düşünülürse) uzun süre sağlayacaktır.

Bu arada proje; üretimi ve rezervi dikkate alındığında, büyük şirketlerin çok da hevesleneceği boyutta değildir. Lakin yine de ekonomik olarak değerlendirilebilecek gibi gözükmektedir.

Yine de bütün gaz sahalarında olduğu gibi, Gazze sahasının da üretilebilmesi ve yatırım kararı alınabilmesi için; pazar kapasitesi ve pazara ulaşma problemlerinin çözülmesi gerekmektedir. Bunun için de İsrail ile müzakere etmek gerekecektir.

Lakin, bahsedilen bu müzakere sürecinde unutulmamalıdır ki; bu saha dahil hiç bir kaynak, üzerine algı operasyonları oluşturulmaya çalışılan Kıbrıs konusunda Türkiye’nin aleyhine bir çözümün karşılığı olarak kabul edilemeyecektir.

Yani bu müzakerelerde, Kıbrıs’tan taviz verilmemelidir.

Bu şartlar altında bir çözüm yolu düşünülmelidir.